Σελίδες


Κυριακή 24 Απριλίου 2011

Χριστός Ανέστη!


Το άγιο φως της Ανάστασης να λάμψει στη ζωή σας

κι όλου του κόσμου οι χαρές να βρίσκονται μαζί σας!

Σάββατο 23 Απριλίου 2011

Ο ρουκετοπόλεμος στο Βροντάδο της Χίου


Λίγη ιστορία...

Πάσχα στην Χίο σημαίνει ρουκετοπόλεμος, ένα έθιμο που ξεκινά από παλιά την εποχή της τουρκοκρατίας και είναι ένας "πόλεμος" ανάμεσα σε δύο ενορίες του Βροντάδου, την ενορία του Αγίου Μάρκου και την ενορία της Παναγίας της Ερειθανής.
Απ' ότι λένε ξεκίνησε από τα παιδιά των δύο ενοριών που έπαιζαν πετροπόλεμο με σφεντόνες. Στην συνέχεια άρχισαν να εμπλέκονται και οι μεγαλύτεροι με αποτέλεσμα οι σφεντόνες να αντικατασταθούν απο τα κανονάκια.
Στην αρχή, το βράδυ της Ανάστασης, με τα κανονάκια που έφερναν οι ναυτικοί από πλοία που παροπλίζονταν, έριχναν κανονιές από την αυλή της μίας εκκλησίας στην άλλη, για να γιορτάσουν την Ανάσταση και με τον δυνατό κρότο τους προσπαθούσαν να σπάσουν τα τζάμια της "αντίπαλης" εκκλησίας, χρησιμοποιώντας όμως μόνο πυρίτιδα. Αφού συνεχίστηκε για αρκετά χρόνια, την Ανάσταση του 1889 για αδιευκρίνιστους λόγους ο "πόλεμος" αυτός άρχισε να παίρνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις με τους "αντιπάλους" να χαλάνε τις βοτσαλωτές αυλές των εκκλησιών για να γεμίσουν με βότσαλα τα κανονάκια και αποτέλεσμα να υπάρχει σοβαρός κίνδυνος ατυχημάτων. Μετά από επέμβαση των Τούρκων, επειδή φοβήθηκαν για την χρησιμοποίηση των κανονιών σε πιθανή εξέγερση των κατοίκων, τα κανονάκια κατασχέθηκαν και μεταφέρθηκαν στο κάστρο.

Μετά από αυτό το περιστατικό οι ενορίτες των δύο εκκλησιών άρχισαν να σκέφτονται ένα νέο τρόπο για να συνεχίσουν τον "πόλεμο" με κάτι εντυπωσιακό αλλά που να μην τους το απαγορεύσουν οι Τούρκοι. Η λύση δόθηκε από τους ενορίτες του Αγίου Μάρκου και τον πυροτεχνουργό Κορακάκης που είχε το εργαστήριό του στην πόλη.
Τους έφτιαξε μερικές ρουκέτες τις οποίες μετέφεραν στο Βροντάδο. Συγχρόνως οι ίδιοι άφησαν να διαρρεύσει το μυστικό τους και στους ενορίτες της Παναγίας της Ερειθιανής ώστε να συνεχιστεί ο "πόλεμος".

Με αυτόν τον τρόπο άρχισε η νέα περίοδος του ρουκετοπολέμου. Στην αρχή έπαιρναν τις ρουκέτες από τον Κορακάκη, αλλά γύρω στο 1900 έμαθαν να τις κατασκευάζουν μόνοι τους. Στην αρχή η ρίψη των ρουκετών γινόταν από τις σκεπές των εκκλησιών αλλά μετά από μερικά ατυχή περιστατικά, η ρίψη συνεχίστηκε έως σήμερα από τα χωράφια γύρω από τις εκκλησίες.

Ο στόχος για τους Παναγούσους (ενορίτες της Παναγιάς της Ερειθιανής) είναι ο τρούλος (κουμπές) και το Λιονταράκι του Αγίου Μάρκου (είναι το έμβλημα του Αγίου Μάρκου στην αγιογραφία πάνω από την κεντρική πύλη του ναού) και στόχος των Αγιομαρκούσων (ενορίτες του Αγίου Μάρκου) είναι το ρολόϊ της Παναγιάς της Ερειθιανής.

Με εξαίρεση τα χρόνια της γερμανικής κατοχής που για οικονομικούς λόγους κινδύνεψε να σταματήσει και τα πρώτα χρόνια της δικτατορίας, λόγω απαγόρευσης το έθιμο συνεχίζετε μέχρι σήμερα συγκεντρώνοντας πολλούς επισκέπτες λόγω της μοναδικότητάς του και του φαντασμαγορικού θεάματος

πηγή

Πάσχα στην Κάρπαθο


Εικόνα
Το πρωί της Μ. Παρασκευής, οι γυναίκες του χωριού φτιάχνουν ματσάκια με αγριολούλουδα και στολίζουν τον επιτάφιο.
Σύμφωνα με ένα παλιό έθιμο, πάνω στον επιτάφιο τοποθετούν φωτογραφίες όσων έφυγαν από τη ζωή κατά τη διάρκεια του χρόνου
.

Οι ετοιμασίες για το αναστάσιμο τραπέζι κορυφώνονται το Μ. Σαββάτο. Από το πρωί οι νοικοκυρές ετοιμάζουν τις αυγούλες, τα παραδοσιακά κουλούρια της Λαμπρής, δίνοντας στη ζύμη σχήματα πουλιών, δράκων και άγριων ζώων για να ξορκίσουν τα κακά πνεύματα.

Εικόνα

Στην Κάρπαθο έχουμε το πατροπαράδοτο έθιμο το "βυζάντι" , όπου αντί για σουβλιστό αρνί, γεμιστό αρνί με ρύζι, πλιγούρι και εντόσθια.
Η προετοιμασία του γίνεται το Μεγάλο Σάββατο
. Στη συνέχεια, τοποθετείται στον παραδοσιακό Καρπάθιο φούρνο, ο οποίος σφραγίζεται με λάσπη και πηλό και ανήμερα
του Πάσχα τον ανοίγουν και γιορτάζουν την ημέρα αυτή με Καρπάθιο κρασί και παραδοσιακούς χορούς.

Το βράδυ του Μ. Σαββάτου, χτυπά η καμπάνα και όλοι μαζεύονται στην Αναστάσιμη ακολουθία.

Εικόνα

Στο χωριό Όλυμπος Καρπάθου οι γυναίκες πηγαίνουν στην Αναστάσιμη ακολουθία με τις παραδοσιακές τους ενδυμασίες!
Εικόνα

Την Κυριακή του Πάσχα οι γυναίκες στρώνουν το πασχαλινό τραπέζι, γεμίζουν τα καλάθια με αυγούλες, οι κανάτες ξεχειλίζουν από ντόπιο κρασί και το γλέντι αρχίζει...

Επίσης, στην Κοινότητα Μενετών (Καρπάθου) την ημέρα του Αγίου Γεωργίου γιορτάζεται το "Λακί".
Οι Λακιώτες συγκεντρώνονται στον ομώνυμο λόγο όπου εκεί φιλοξενούν όλους τους ξένους αλλά και τους κατοίκους από τα γύρω χωριά στους οποίους προσφέρουν κρασί και αρνί, στην συνέχεια ρίχνουν δυναμίτες στο γκρεμό

Στην Κάρπαθο, η κορύφωση του εορτασμού του Πάσχα γίνεται την Τρίτη ή Λαμπρή Τρίτη, όπως την ονομάζουν οι ντόπιοι. Οι εικόνες κατεβαίνουν από το τέμπλο της εκκλησίας και ξεκινά μια πομπή με τα Αναστάσιμα λάβαρα, η οποία αφού περάσει από όλα τα εκκλησάκια του νησιού καταλήγει στο νεκροταφείο, φέρνοντας το χαρμόσυνο νέο της Ανάστασης. Εκεί οι γυναίκες κερνούν γλυκά για να απαλύνουν τον πόνο.

πηγή

Σαϊτοπόλεμος

Στην Καλαμάτα, ανήμερα του Πάσχα, αναβιώνει ένα ξεχωριστό τοπικό έθιμο ο σαϊτοπόλεμος. Είναι ένα άκρως εντυπωσιακό αλλά συνάμα και επικίνδυνο πασχαλινό έθιμο. Άλλοτε με παραδοσιακές φορεσιές και άλλοτε όχι, αλλά πάντα «οπλισμένοι» με σαίτες δηλαδή χαρτονένιους σωλήνες γεμισμένους με μπαρούτι που έχουν κατασκευάσει μόνοι τους, οι συμμετέχοντες επιδίδονται σε μία ξέφρενη εκτόξευση σαιτών ξεσηκώνοντας τα πλήθη.

Ο σαϊτοπόλεμος ή αλλιώς πόλεμος των μπουλουκιών έλκει την καταγωγή του από τους απελευθερωτικούς αγώνες των Ελλήνων κατά των Τούρκων. Σύμφωνα με το θρύλο, οι Μεσσήνιοι χρησιμοποίησαν σαΐτες γεμάτες εκρηκτικά και αναχαίτιζαν το ιππικό των Τούρκων, τρομάζοντας τα άλογα τους και αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά ότι η νίκη σε μια μάχη δεν εξαρτάται αποκλειστικά και μόνο από την αριθμητική υπεροχή

πηγή

Πάσχα στην Ύδρα

Στην Ύδρα, το μικρό αυτό γραφικό και ιστορικό νησί, την Μ. Παρασκευή γίνεται κάτι το μοναδικό:
ο Επιτάφιος της συνοικίας Καμίνι μπαίνει στη θάλασσα και διαβάζεται η Ακολουθία του Επιταφίου, δημιουργώντας μία ατμόσφαιρα κατανυκτική. Στη συνέχεια οι Επιτάφιοι τεσσάρων ενοριών συναντώνται στο κεντρικό λιμάνι, δίνοντας ένα ιδιαίτερο χρώμα.
Την ώρα της Ανάστασης το Μ. Σάββατο τα πολλά βαρελότα φωτίζουν την νύχτα.
Την επομένη του Πάσχα, γίνεται το κάψιμο του Ιούδα, ενός ομοιώματος παραγεμισμένο από εύφλεκτη ύλη, μπροστά στα μάτια των ντόπιων και των επισκεπτών του νησιού. Φωτοβολίδες, φαναράκια, κεριά και φωτιές κάνουν την μέρα νύχτα, δημιουργώντας μία σπάνια εικόνα που κάθε χρόνο αποθανατίζουν οι τηλεοπτικές κάμερες και απολαμβάνουν εκατοντάδες επισκέπτες του νησιού, το οποίο πραγματικά βουλιάζει από τον κόσμο

πηγή

Πάσχα στην Κάλυμνο

Το Σάββατο του Λαζάρου, παραμένει το έθιμο να ζυμώνουν "Λαζάρους", να πλάθουν δηλ. ένα ομοίωμα όπου μπορείς να ξεχωρίσεις τα χέρια, τα πόδια και το κεφάλι.
Το πρωί, μετά την εκκλησία, τα παιδιά βγαίνουν στους δρόμους και λένε τα ειδικά κάλαντα για το Λάζαρο.


Την Μεγάλη Πέμπτη, νωρίς το απόγευμα σε μερικές εκκλησίες μαζεύονται για να φτιάξουν τον Ιούδα. Πρώτα θα γίνει ολόκληρο το σώμα με χέρια, πόδια και θα τα παραγεμίσουν με άχυρα και κουρέλια. Έπειτα θα γίνει ξέχωρο κεφάλι που θα ραφτεί πάνω και θα ζωγραφιστούν τα χαρακτηριστικά. Στο ένα χέρι θα έχει ένα σακκούλι με πέτρες, συμβολίζοντας τα τριάκοντα αργύρια. Έπειτα τον κρεμάνε έξω από την εκκλησία στο καμπαναριό ή όπου μπορούν σε τεντωμένο σχοινί. Μένει εκεί έως το μεσημέρι του Μ. Σαββάτου και τον καίνε με φωνές και πειράγματα, όταν αρχίζουν να παίζουν οι καμπάνες για την Πρώτη Ανάσταση.
Την νύκτα της Μεγάλης Πέμπτης όσες γυναίκες, νέες και ηλικιωμένες μπορούν, κάθονται κοντά και γύρω από τον εσταυρωμένο και αρχίζουν να λένε το Μοιρολόι του Χριστού", που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Το μοιρολόι διαρκεί περίπου μία ώρα και έχει δική του μελωδία ανάμεσα σε βυζαντινό τροπάρι και θλιμμένο Δημοτικό Τραγούδι. Επαναλαμβάνεται αρκετές φορές.

Εικόνα

Την Μεγάλη Παρασκευή, δημιουργείται ένα ανεπανάληπτο θέαμα καθώς οι επιτάφιοι, άλλοι στολισμένοι με φυσικά λουλούδια και άλλοι ντυμένοι με ρούχα μεταξωτά, μαζεύονται όλοι μαζί ο ένας πίσω από τον άλλο κι ακολουθούν οι ενορίτες με τα κεριά αναμμένα. Όλοι θα περάσουν μπροστά από τον Δεσπότη που στέκεται μπροστά από τον Μητροπολιτικό Ναό να τους ευλογήσει για να επιστρέψουν στις ενορίες τους.

Εικόνα

Το Μεγάλο Σάββατο, στην ακολουθία όπου διαβάζονται οι προφητείες στο σημείο που ο παπάς αρχίζει να λεει "Αναστήτω ο Θεός" όλο το εκκλησίασμα "παίζει παλαμάκια" χειροκροτεί και ένα αίσθημα χαράς και ικανοποίησης διαχέεται μία βαθιά πίστη ότι όντως ο Χριστός αναστήθηκε. Μετά την ακολουθία γίνεται το σφάξιμο των αρνιών όπου οι γυναίκες τα παραγεμίζουν με ρύζι και ψιλά συκωτάκια και τα βάζουν να ψηθούν σε ειδικό πήλινο σκεύος "μουούρι" το οποίο μπαίνει σε παραδοσιακό θολωτό φούρνο.

Εικόνα

Στις 12 ακριβώς παίζουν οι καμπάνες συγχρόνως όλων των εκκλησιών ενώ από τα βουνά ρίχνουν δυναμίτες.
Την επομένη του Πάσχα, το απόγευμα, ο κόσμος μαζεύεται στην πλατεία στο λιμάνι όπου γίνεται αναπαράσταση της αναχώρησης των σφουγγαράδων όπως στα παλιά χρόνια, δηλαδή αγιασμός μέσα στα πλοία, χοροί και τραγούδια.

Εικόνα

Σκληρή και άγονη γη η Κάλυμνος γέννησε ανυπότακτο λαό γεμάτο ζωντάνια!
Οι εκρήξεις του δυναμίτη αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ψυχοσύνθεσης κάθε Καλύμνιου
. Το έθιμο ξεκίνησε τα παλιά τα χρόνια όταν περίπου τέτοια εποχή έφευγαν τα σφουγγαράδικα όπου οι σφουγγαράδες έκαναν 6-8 μήνες να ξαναδούν τα αγαπημένα τους πρόσωπα έχοντας να αντιμετωπίσουν χίλιους-δυο κινδύνους! Χώρια που ο Καλύμνιος μαθαίνει από μικρός στον δυναμίτη γιατί αποτελεί έναν επικερδή όσο και καταστροφικό τρόπο ψαρέματος...

Μαζεύονται λοιπόν απ' όλες τις γειτονιές και αποτελούν δυο κυρίως ομάδες πάνω στα βουνά, που είναι αμφιθεατρικά της Πόθιας (πρωτεύουσας του νησιού), που έχουν πάρει το όνομα των κυρίως σφουγγαρογειτονιών (“μαράσια” όπως ονομάζονται στην τοπική διάλεκτο) το "μαράσι" του Άγιου Νικόλα και το "μαράσι" του Αγίου Στεφάνου.Από 'κεί οι Καλύμνιοι χορτάτοι πλέον αφού έχει προηγηθεί το Πασχαλινό τραπέζι, μαζεύονται το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα γιορτάζουν με εκρήξεις που κάνουν τα βουνά να ανατριχιάζουν και να τρίζουν.

Λάμψεις, εκρήξεις και η παρουσία σχεδόν όλης της Καλύμνικης κοινωνίας, καθώς και ένας διάχυτος ηλεκτρισμός που υπάρχει στην ατμόσφαιρα συνθέτουν το σκηνικό της άγριας αυτής παράδοσης.
Τα τελευταία χρόνια άλλωστε έχουνε χρωματίσει το έθιμο αυτό με τ' ανάλογο χρώμα, έχοντας επιβραδύνει την ώρα ενάρξεως του εθίμου, με αποτέλεσμα εκτός απ' τον βροντή που κάνει ο δυναμίτης να είναι ορατή κι λάμψη του συμβάλλοντας έτσι σ' αυτή την γιορτινή ατμόσφαιρα.
Όλη η ένταση κι όλος ο κίνδυνος εκρήγνυνται σε κάτι παμπάλαιες στιγμές όλο λάμψη, ήχο και μυρωδιά αφήνοντας στον καθένα ένα βούισμα στο κεφάλι και στα αυτιά όλο λεβεντιά, επίδειξη και αποκοτιά!

Όλη η συγκρατημένη ομορφιά της Καλύμνου βρίσκεται στην σελήνη που φωτίζει τα βουνά της, στις βροντές και τις λάμψεις των διαδοχικών εκρήξεων, στους ήχους των κυμάτων της θάλασσας, καθώς και στην άγρια μυρωδιά του ανθισμένου θυμαριού που φτάνει στη μύτη σου!
Απλά, πανέμορφα πράγματα δηλαδή,
που σε κάνουν να αισθάνεσαι καλύτερα το μεγαλείο της ζωής.


πηγή

Το έθιμο της Κούνιας στην Κύθνο

Εικόνα

Η Κύθνος ζει κάθε χρόνο στους ρυθμούς του Πάσχα σε κλίμα κατάνυξης και μεγαλοπρέπειας. Το πιο εντυπωσιακό έθιμο του νησιού είναι αυτό της "Κούνιας".
Την Κυριακή του Πάσχα, στην πλατεία του νησιού, στήνεται μία κούνια, στην οποία κουνιούνται αγόρια και κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές στολές. Αυτός ή αυτή που θα κουνήσει κάποιον, δεσμεύεται ενώπιον Θεού και ανθρώπων για γάμο.

Το βράδυ του Μ. Σαββάτου επικρατεί το έθιμο του "συχώριου",
δηλαδή όλοι όσοι έχουν πεθαμένους συγγενείς φέρνουν στην εκκλησία ψητά, κρασί και ψωμί, τα οποία έχει "διαβάσει" ο παπάς, τα προσφέρουν στους επισκέπτες και στους κατοίκους του νησιού

πηγή

Η τελετή αφής του Αγίου Φωτός 2011

Πάσχα στις εκκλησιές της Σαντορίνης

Παρασκευή 22 Απριλίου 2011

Πασχαλινά κόκκινα αυγά

 

- Ένα άλλο έθιμο των ημερών είναι τα Πασχαλινά κόκκινα αυγά, τα οποία συμβολίζουν το αίμα του Iησού Xριστού που έσταξε όταν τον λογχίσε ο Pωμαίος στρατιώτης. (όταν βρισκόταν στο σταυρό). Αλλά είναι γνωστή και η λαϊκή παράδοση που λέει: "...όταν είπαν ότι αναστήθηκε ο Χριστός, κανείς δε το πίστευε. Μια γυναίκα μάλιστα που κρατούσε ένα καλάθι με αυγά, φώναξε: - Μπορεί από άσπρα να γίνουν κόκκινα αυτά τα αυγά; Και πράγματι έγιναν! "

Γιατί όμως βάφονται κόκκινα τα αυγά;
- Μερικοί πιστεύουν ότι τα αυγά βάφονται κόκκινα σε ανάμνηση του αίματος του Χριστού, που χύθηκε για εμάς τους ανθρώπους. Κόκκινο είναι και το χρώμα της χαράς. Χαράς για την Ανάσταση του Χριστού.

- Το βάψιμο των αυγών γινόταν τη Μεγάλη Πέμπτη γι αυτό και τη λέγαν Κόκκινη Πέφτη ή Κοκκινοπέφτη.
Παλιότερα το συνήθιζαν κι αποβραδίς, πάντοτε όμως τα μεσάνυχτα, με το ξεκίνημα της νέας μέρας. Καινούρια πρέπει να ήταν η κατσαρόλα που θα έβαφαν τα αυγά και ο αριθμός τους ορισμένος και τη μπογιά τη φύλαγαν σαράντα μέρες και δεν την έχυναν, ακόμα και τότε, έξω από το σπίτι. Τα χρώματα για τα αυγά τα έφτιαχναν από διάφορα φυτά. Από κρεμμύδια γινόταν το μελί, από άχυρο ή από φύλλα αμυγδαλιάς το κίτρινο, το ανοικτό κόκκινο από παπαρούνες. Αργότερα τα αγόραζαν, το κόκκινο όμως χρώμα ήταν και είναι πάντα το πιο αγαπημένο.
- Το πρώτο αυγό που έβαφαν ήταν της Παναγίας και το έβαζαν στο εικονοστάσι. Σε μερικά μέρη έβαζαν σε ένα κουτάκι τόσα αυγά όσα ήταν τα μέλη της οικογένειας και τα πήγαιναν το βράδυ στην εκκλησία, για να διαβαστούν στα 12 Ευαγγέλια. Τα άφηναν κάτω από την Αγία Τράπεζα ως την Ανάσταση και τότε καθεμιά έπαιρνε τα δικά της. Αυτά τα αυγά ήταν "ευαγγελισμένα" και τα τσόφλια τους τα παράχωναν στους κήπους και τις ρίζες των δέντρων για να καρπίσουν.

Εικόνα

- Οι γυναίκες και τα κορίτσια στόλιζαν τα αυγά, τα "έγραφαν", τα "κεντούσαν".Πάνω στα άσπρα αυγά έγραφαν με λειωμένο κερί ευχές, σχεδίαζαν σκηνές από τη ζωή του Χριστού, πουλιά κ.ά. Έριχναν μετά τα αυγά στην κόκκινη μπογιά και μέχρι να λειώσει το κερί έμεναν τα γράμματα και τα σχέδια άσπρα. Τα "ξομπλωτά" ή "κεντημένα" αυγά, που τα λέγαν στη Μακεδονία και "πέρδικες, μια και συχνά είχαν πάνω τους πουλιά, ή ίσως και γιατί ξεχώριζαν, όπως κι οι πέρδικες, για την ομορφιά τους, θύμιζαν συχνά μικρογραφίες.
- Το ένα ήταν καλύτερο από το άλλο.Αυτά έστελναν δώρο οι αρραβωνιασμένες στο γαμπρό και οι βαφτισιμιές στους νονούς και τις νονές τους, σε όλα τα αγαπημένα πρόσωπα
. Άλλοτε πάλι τα κορίτσια πρόσθεταν στα αυγά φτερά από χρωματιστό χαρτί, ουρά και μύτη από ζυμάρι και τα κρεμούσαν στο ταβάνι, έτοιμα να πετάξουν.Πλούσια είναι η παράδοση για τον συμβολισμό των αυγών του Πάσχα. Στα Βυζαντινά χρόνια έφτιαχναν κουλούρα που στην μέση της είχε ένα κόκκινο αυγό. Το αυγό, από το οποίο βγαίνουν τα πουλιά, συμβολίζει την ζωή, ενώ το κόκκινο είναι το χρώμα της ζωής. Το βάψιμο των αυγών, για λατρευτικούς σκοπούς απαντάται σε διάφορους τόπους του κόσμου.
Εικόνα

πηγή

Πέμπτη 21 Απριλίου 2011

Το "μοιρολόι" της Παναγιάς

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΛΑΜΠΡΟΥ ΛΙΑΒΑ
Από κείμενο στο πρόγραμμα του Μεγάρου Μουσικής με τίτλο "Σταυροδρόμια".

Το "Μοιρολόι της Παναγιάς", το μακρύ αυτό αφηγηματικό τραγούδι που διηγείται τα Πάθη του Χριστού έτσι όπως τα έζησαν η Παναγία και οι Μυροφόρες, το συναντάμε σε όλες τις περιοχές του ελληνισμού, από την Κύπρο και τον Πόντο ως την Κάτω Ιταλία, σ' ένα πλήθος παραλλαγών. Διακόσιες πενήντα έξι (!) παραλλαγές παρουσιάσει ο Ελβετός ελληνιστής, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Γενεύης Bertrand Bouvier στο βιβλίο του Le Mirologue de la Vierge (Γενεύη 1976), καρπό εισοσιπεντάχρονης έρευνας.

Εικόνα

Σήμερα μαύρος ουρανός σήμερα μαύρη μέρα,
σήμερα όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπιούνται …


Σε μελωδίες που χρησιμοποιούνται και για τα πραγματικά μοιρολόγια (όπως απέδειξε η μελέτη του Samuel Baud-Bovy), οι γυναίκες με το τραγούδι αυτό συμμερίζονται τον πόνο της Παναγίας, καθώς αναδεικνύεται σε παγκόσμιο και διαχρονικό σύμβολο όλων των μανάδων που έχουν παραστεί στο μαρτύριο των παιδιών τους, βιώνοντας τον παραλογισμό αλλά και τη νομοτέλεια του θανάτου:

Άλλοι την εκλοτσούσανε κι άλλοι την εσκουντούσαν
και άλλοι την εφτούσανε κι άλλοι τη δεκατούσαν …

Εικόνα

ΤΟ ΜΟΙΡΟΛΟΪ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ (Κείμενο της Μιράντας Τερζοπούλου στο τεύχος που συνοδεύει τα δύο CD με τίτλο "Τα Πασχαλιάτικα" της Δόμνας Σαμίου).

Το ευρύτατα διαδεδομένο σ' όλο τον ελληνικό χώρο Μοιρολόι ή Καταλόι της Παναγιάς είναι ένα μεσαιωνικό μακροσκελές ομοιοκατάληκτο στιχούργημα λόγιας προέλευσης, αλλά εντυπωσιακά πλατιάς λαϊκής αποδοχής. Επηρεασμένο από τις σχετικές περικοπές των Ευαγγελίων και την υμνογραφία της Εκκλησίας αποτελεί έναν ανθρωποκεντρικό αφηγηματικό θρήνο για τη μαρτυρική πορεία του Χριστού προς τον σταυρικό θάνατό Του, ιδωμένη μέσα από τα μάτια και τα συναισθήματα της τραγικής του μάνας. Τραγουδισμένο από τις γυναίκες γύρω από τον "τάφο" του Χριστού, κατά το ήθος και το ύφος των οικείων τους κοσμικών μοιρολογιών, εκφράζει τη συμπόνοια, την ταύτισή τους με τη μητρική, ανθρώπινη πλευρά της Παναγιάς. Ωστόσο ο τρόπος της τελετουργικής του επιτέλεσης αποκαλύπτει τις προχριστιανικές ρίζες του εθίμου.

Αν και υπάρχουν κατά τόπους διαφορές, σε επί μέρους στοιχεία του τραγουδιού ή στη μελωδική του εκφορά, η δομή και η φόρμα του Μοιρολογιού καθώς και η λειτουργία του παρουσιάζουν εντυπωσιακές ομοιότητες από την Κάτω Ιταλία μέχρι τον Πόντο και την Κύπρο. Η συνέχεια της αφηγηματικής ροής, όπως προκύπτει μέσα από την αλληλοδιαδοχή των αποσπασμάτων διαφορετικής προέλευσης που αποτολμήσαμε, το κάνει εμφανές.

ΚΥΠΡΟΣ
Άρκοντες αφικράστε μου της Δέσποινας τον θρήνον
πώς κλαίει τον μονογενή εις τον Σταυρόν εκείνον.
Αδέ μαντάτο σκοτεινόν και μέρα λυπημένη
που ήρτε σήμερον σ' εμέ, την πολοπικραμένη.
Πού πιάσαν τον Υιούλην μου κι έμεινα ορφανεμένη
κι ο κόσμος κλαίει ουρανέ κι η γη σκοτεινιασμένη.
Ο ήλιος εσκοτίστηκεν κι όλον το φως εχάθη
και το φεγγάριν τ' ουρανού κατά πολλά επικράνθη.
Όρη αναστενάξετε και πέτρες ραϊστείτε
και ποταμοί στραγγίσετε και δένδρα μαραθείτε.


ΘΡΑΚΗ
Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα
σήμερα όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπιούνται
σήμερα βάλανε βουλή οι άνομοι Εβραίοι
για να σταυρώσουν το Χριστό, των πάντων βασιλέα.
Κι ο Κύριος ηθέλησε να μπει σε περιβόλι
να λάβει δείπνο μυστικό, για να τον λάβουν όλοι.
Η Παναγιά η Δέσποινα καθόταν μοναχή της
τας προσευχάς της έκανε για τον μονογενή της.


ΜΑΡΜΑΡΑΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ
Φωνή εξήλθ' εξ ουρανού
Φωνή εξήλθ' εξ ουρανού κι απ' αρχαγγέλου στόμα.
Σώνουν κυρά μου οι προσευχές, σώνουν και οι μετάνοιες
και τον υιόν σου πιάσανε και στο χαλκιά τον πάνε
και στου Πιλάτου τας αυλάς, εκεί τον τυραννάνε.
Η Παναγιά σαν τ' άκουσε έπεσε και λιγώθη,
σταμνιά νερό της ρίξανε όσο να 'ρθεί ο νους της
κι απάνω που συνέφερε, τούτον τον λόγο λέγει.


ΦΟΥΡΝΟΙ ΙΚΑΡΙΑΣ

-Ας έρθ' η Μάρθα κι η Μαριά και του Λαζάρου η μάνα
και του Προδρόμου η αδερφή κι οι τέσσερις αντάμα.
Επήραν το στρατί-στρατί, στρατί το μονοπάτι
και ο στρατίς τους έβγαλε στ' ατσίγγανου την πόρτα.
-Ώρα καλή σ' ατσίγγανε κι ίντα που μαστορεύεις;
-Οβραίοι μου παραγγείλανε καρφιά για να τους φιάξω,
μου παραγγείλαν τέσσερα, μα' γώ τους φτιάχνω πέντε.
-Σύ Φαραέ που τά 'φτιαξες, εσύ θα μου διδάξεις.
-Τα δυο θα μπουν στα χέρια του και τ' άλλα δυο στα πόδια,
το πέμπτο το φαρμακερό θα μπει μες στην καρδιά του.



ΦΟΥΡΝΟΙ ΙΚΑΡΙΑΣ
-Άντε μωρέ ατσίγγανε, στάχτη να μη ποτάξεις
μηδέ διπλό πουκάμισο στη ράχη σου μη βάλεις.
Επήραν το στρατί-στρατί, στρατί το μονοπάτι
και το στρατί τους έβγαλε μες στου ληστού την πόρτα.
-Άνοιξε πόρτα του ληστού και πόρτα του Πιλάτου.
Κι η πόρτα από το φόβο της ανοίγει μοναχή της.
Τηρά δεξιά, τηρά ζερβά, κανένα δε γνωρίζει,
τηρά και δεξιότερα, βλέπει τον άι-Γιάννη.


ΡΕΪΖΝΤΕΡΕ ΕΡΥΘΡΑΙΑΣ, ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ
Άι-άι μου Γιάννη Πρόδρομε και βαφτιστή του γιου μου,
που εί- που είναι 'με ο γιούκας μου και 'σε ο δάσκαλός σου.
-Δεν έ- έχω στόμα να στα πω, γλώσσα να στα μιλήσω
κι ούτ η- κι ούτ' η καρδιά μου τα βαστά να σου τα μολοήσω.


ΠΟΝΤΟΣ
Βλέπεις εκείνον τον γυμνόν, τον παραπονεμένον,
όπου φορεί πουκάμισο στο αίμα βουτηγμένο,
όπου φορεί στην κεφαλή ακάνθινο στεφάνι,
εκείνος είν' ο γιόκας σου και 'με ο διδάσκαλός μου.


ΜΠΑΪΝΤΙΡΙ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ
Η Παναΐα τ' άκουσε, πέφτει λιγοθυμάει
νερό σταμνιά την περεχούν, τρία γυαλιά του μόσχου,
τέσσερα το ροδόστατμο ώστε να συνεφέρει,
κι απάνω που συνέφερε τούτο το λόγο λέγει.
- Δεν έχ' γκρεμό να γκρεμιστώ για το μονογενή μου
δεν έχ' μαχαίρι να σφαγώ για το μονογενή μου
δεν έχ' σκοινί να κρεμαστώ για το μονογενή μου.
Απολογιέται κι ο Χριστός της μάνας του και λέγει.
- Μάνα μ' αν γκρεμιστείς εσύ, γκρεμιέτ' όλος ο κόσμος,
μάνα μου αν σφαγείς εσύ, σφάζετ' όλος ο κόσμος,
μάνα μ' αν κρεμαστείς εσύ, κρεμιέτ' όλος ο κόσμος.
Πάρτο μάνα μου υπομονή, να πάρ' όλος ο κόσμος.
Άντε μάνα μου στο καλό και διάφορο δεν έχεις,
μόν' το μεγάλο Σάββατο κάτσε να μ' απαντέχεις.


ΜΥΤΙΛΗΝΗ

Πηγαίνει στο σπιτάκι της και στρώνει το τραπέζι
κι έκατσε και περίμενε τον ερχομό του γιου της.
Πέρασε και η αγιά Καλή και την καλησπερίζει.
- Ποιός είδε γιο εις το σταυρό και μάνα στο τραπέζι.
- Άντε και σύ αγιά Καλή, νά 'σαι καταραμένη,
παπάς να μη σε λειτουργά, διάκος να μη σε ψέλνει,
μόνο στην άκρη του γιαλού το κύμα να σε δέρνει.
Το λόγο δεν τελείωσε κι ανοίξαν τα ουράνια,
βλέπει το γιό της κι έρχεται σα φως και σα λαμπάδα.

Εικόνα

Ο Φώτης Κόντογλου σε κείμενό του με τίτλο "Σήμερον κρεμάται" (περιλαμβάνεται στο βιβλίο ΑΝΕΣΤΗ ΧΡΙΣΤΟΣ - Η δοκιμασία του λογικού, Εκδόσεις Αρμός 2001, σελ. 90-92), παραθέτει αυτούσια την πιο γνωστή και διαδεδομένη παραλλαγή του Μοιρολογιού της Παναγίας :

Σήμερον μαύρος ουρανός,
σήμερον μαύρη μέρα,
σήμερον εσταυρώσανε,
τον πάντων βασιλέα.
Σήμερον όλοι θλίβονται
και τα βουνά λυπούνται.
Σήμερον έβαλαν βουλήν
οι άνομοι Εβραίοι,
οι άνομοι και τα σκυλιά
οι τρισκαταραμένοι.
Σαν κλέφη τον επιάσανε
και σαν φονιά τον πάνε
και στου Πιλάτου τις αυλές
εκεί τον τυραγνάνε.
Κι' η Παναγιά η δέσποινα
κ' οι άλλες οι γυναίκες
έπιασαν το στρατί στρατί,
στρατί το μονοπάτι.
Το μονοπάτι τς' έβγαλε
μεσ' στου ληστή την πόρτα.
Τηρά δεξιά, τηρά ζερβά,
κανέναν δεν γνωρίζει.
Τηρά και δεξιώτερα
βλέπει τον Άγιο Γιάννη
-Άγιε μου Γιάννη Πρόδρομε
και βαπτιστή του γυιού μου
μην είδες τον υιγιόκα μου
και σένα δάσκαλό σου;
-Δεν έχω γλώσσα να σου πω
γλώσσα να σου μιλήσω,
δεν έχω χεροπάλαμο,
για να σού τονε δείξω.
Βλέπεις εκείνον τον γυμνό,
τον παραπονεμένο,
οπού φορεί πουκάμισο
στο αίμα βουτημένο;
Οπούναι τα ματάκια του
ραμμένα με μετάξι,
κι οπού φορεί στην κεφαλή
αγκάθινο στεφάνι;
Εκείνος είναι ο γυιόκας σου
και μένα δάσκαλός μου.

Είναι εξαιρετικά σημαντική η πληροφορία του Samuel Baud-Bovy (Δοκίμιο για το Ελληνικό Τραγούδι, Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, Ναύπλιο 1984), ο οποίος, στηριζόμενος και σε σχετική μαρτυρία του Οκτάβιου Μερλιέ, σημειώνει ότι "τουρκόφωνοι Χριστιανοί, οι Καππαδόκες από τα Φάρασα και τα Σύλατα τραγουδούσαν σε τουρκική γλώσσα την Ιστορία του Αβραάμ, την Ιστορία του Ιωσήφ, το Μοιρολόγι της Παναγίας.


--------------------------------------------------------------------------------
Εικόνα

Ο ΘΡΗΝΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ
Από το CD "Των Γεννών τζιαι της Λαμπρής - Θρησκευτικά τραγούδια της Κύπρου και Ύμνοι" του Μιχάλη Τερλικκά.

Ο θρήνος της Παναγίας τραγουδιόταν τη νύχτα της Μ. Παρασκευής μετά την περιφορά του Επιταφίου, μέσα ή στο προαύλιο της εκκλησίας. Τον τραγουδούσαν μέσα από χειρόγραφα τετράδια δύο-τρία άτομα (συνήθως πάντα τα ίδια) ο ένας μετά τον άλλον με θρηνώδες ύφος, παρασέρνοντας σε δάκρυα τους πιστούς που συμμετείχαν με τον τρόπο αυτό στον πόνο της Μητέρας του Θεού, μα και στον ανθρώπινο πόνο της μάνας Μαρίας.



Άρκοντες αφιγκράστε μου της Δέσποινας τον θρήνον
που κλαίει τον μονογενήν εις τον σταυρόν εκείνον.

Αδέ μαντάτον σκοτεινόν τζιαι μέρα λυπημένη
που ήρτεν σήμερον σε μεν την πολλοπικραμένην.

Αδέ χαράν που δκιάβασα τζι' εγέννησα τον ήλιον
τον φόον που επέρασα στης γέννησης τον σπήλιον
για τον Ηρώδην τον πικρόν μεν χάσει το βασίλειον.

Γρυσόν δεντρόν εβλάστησεν ο εύσπλαχνος υιός μου
τζ' έβκαλεν κλώνους δώδεκα για σιεπασμόν του κόσμου.

Τωρά οι κλώνοι κόπηκαν τα φύλλα μαραθήκαν
τζι' η βρύση εσταμάτησεν, όλα εξερανθήκαν.

Ιούδας τον επρόδωσεν αργύρια τριάντα
τζι' ενόμισεν ο μιαρός πως θα τα έσιει πάντα.

Τζι' ο κωμοδρόμος άνομος απού να δκιακονήσει
μήτε ψουμίν να 'βρει να φα, με ρούχον να φορήσει.

Είπαν του κόψε τέσσερα, τζιαι τζιείνος κόφκει πέντε
νήεν κοπούν τα γρόνια του να μείνουν μέρες πέντε.

Πέντε καρ(φ)κιά εβάλασιν επάνω στον υιόν μου
τζι' εκάμαν Τον τζι' εφύρτηκεν το φως των οφθαλμών μου.

Ω! Πανσεβάσμιε σταυρέ ξύλον ευλογημένον
όπου βαστάζεις τον Θεόν πάνω σου κρεμασμένον.

Σκύψε σταυρέ να δυνηθώ, να τον καταφιλήσω
τον ποιητήν μου και Θεόν να τον ποσιαιρετήσω.

Όρη αναστενάξετε και πέτρες ραγιστείτε
Και ζωντανοί τες λύπες μου κλάψετε και θρηνείτε.

Κλάψετε χήρες κι ορφανά, όλοι την συντροφιά σας
κλάψετε τον διδάσκαλον και την παρηγοριάν σας.

Τζιαι που μασιέριν να σφαώ τζιαι που κρεμόν να δώσω
τζιαι που ποτάμιν σύθθολον να μπω να παραδώσω.

Τζι' η Δέσποινα που το 'βκαλεν προφήτισσα λοάτε
τζιείνης πρέπει η δόξασις τζ' εμέναν τ' ως πολλά 'τε.

Πηγές: Παλιό χειρόγραφο από το χωριό Καπούτι της Κύπρου.

Επιμέλεια : Π. Α. Α



Εικόνα



ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΜΥΚΟΝΟΥ

ΤΟ ΜΟΙΡΟΛΟΊ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ
(Από το αρχείο του Συλλόγου)


Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα,
σήμερα όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπούνται,
σήμερα αγγέλοι αρχάγγελοι όλοι μαυροφορούνται.
Σήμερα έβαλαν βουλή οι άνομοι οβραίοι,
οι άνομοι και τα σκυλιά, οι τρισκατηραμένοι,
να πιάσουνε το Λυτρωτή να παν να Τον σταυρώσουν.
Ο Κύριος ηθέλησε να μπει σε περιβόλι,
να λάβει δείπνο μυστικό, για να τον λάβουν όλοι.
Κι αφού τον ετελείωσε ο Κύριος το δείπνο,
άρχισε να τον ευλογεί το χέρι Του τ' αγίο.
- ΄Ενας από τους μαθητές είναι να με προδώσει,
στα χέρια των οβραίωνε για να Με παραδώσει.
΄Ενας τον άλλο κοίταξε, ένας τον άλλο λέει:
- Μήπως εγώ διδάσκαλε είν' που θα Σε προδώσω;
στα χέρια των οβραίωνε για να Σε παραδώσω;
Κι η Παναγιά η Δέσποινα καθόνταν στο θρονί Της
την προσευχή Της έκανε για τον Μονογενή Της.
Φωνή της ήλθε εξ ουρανού κι απ' Αρχαγγέλου στόμα:
- Σώνουν Κυρά μου οι προσευχές, σώνουν και μετάνοιες,
και τον Υιό Σου πιάσανε και στον χαλκιά Τον πάνε,
και στου Πιλάτου την αυλή, εκεί Τον τυραννάνε.
- Χαλκιά χαλκιά φτιάσε καρφιά, φτιάσε τρία περόνια.
Κι εκείνος ο παράνομος, βαρεί και φτιάνει πέντε.
-Συ φαραέ που τ'άφτιαξες, πρέπει να μας διδάξεις.
-Βάλτε Του δυό στα χέρια Του, και τ' άλλα δυό στα πόδια.
Το πέμπτο το φαρμακερό, βάλτε το στην καρδιά Του,
να τρέξει γαίμα και νερό, από τα σωθικά Του.
Κι η Παναγιά σαν τ' άκουσε, έπεσε και λιγώθει.
Σταμνί νερό της ρίξανε ,τρία κανάτια μόσχο,
και τρία με ροδόσταμο, για ν'άρθει ο λογισμός Της!
Κι αφού της ήλθε ο λογισμός κι αφού της ήλθε ο νους Της
Ζητεί μαχαίρι να σφαγεί φωτιά να πάει να πέσει,
ζητεί γκρεμνό να γκρεμιστεί ,για τον Μονογενή Της.
-Λάβε Κυρά μου υπομονή, λάβε Κυρά μου ανάσα.
-Και πως να λάβω υπομονή, και πως να λάβω ανάσα;
που έχω γυιό Μονογενή και Κείνο σταυρωμένο.
Η Μάρθα κ'η Μαγδαληνή και του Λαζάρου η μάνα,
και του Ιακώβου η αδελφή, κι οι τέσσερεις αντάμα,
έπιασαν το στρατί- στρατί, στρατί το μονοπάτι,
κι μοίρα τους τους έβγαλε μπρος του ληστή την πόρτα.
-΄Ανοιξε πόρτα του ληστή και πόρτα του Πιλάτου.
Κι πόρτα από το φόβο της, ανοίγει μοναχή της.
Τηρά δεξιά, τηρά ζερβά, κανένα δε γνωρίζει.
Τηρά και δεξιότερα, βλέπει τον Αϊ Γιάννη.
- ΄Αγιε μου Γιάννη Πρόδρομε και Bαπτιστή του γιού μου,
μην είδες Τον τον γυιόκα μου και σε τον δάσκαλό Σου;
- Δεν έχω γλώσσα να στο 'πώ, χείλη να στο μιλήσω.
Δεν έχω χεροπάλαμο για να σου Τονε δείξω.
Βλέπεις Εκείνο τον γυμνό και τον κατατρεγμένο,
όπου φορεί πουκάμισο στο γαίμα βουτηγμένο;
Βλέπεις Εκείνον τον γυμνό και τον ανεμαλλιάρη
Οπού φορεί στη κεφαλή ακάνθινο στεφάνι;
Εκείνος είν' ο γυιόκα Σου, και με ο δάσκαλός μου.
Κι η Παναγιά σαν τ' άκουσε, τούτο τον λόγο λέει:
- Πούνε γκρεμνός να γκρεμιστώ, γιαλός να πάω να πέσω.
Κι Παναγιά πλησίασε, γλυκά Τον ερωτούσε:
- Δεν μου μιλείς παιδάκι μου, δεν μου μιλείς παιδί μου.
Κανένας δεν της μίλησε να την παρηγορήσει.
Μόν' ο Χριστός της μίλησε απ' το Σταυρό επάνω.
- Αν γκρεμιστείς Εσύ Κερά, γκρεμιέται ο κόσμος όλος
Μάνα μου λάβε υπομονή μαζί κι ο κόσμος όλος.
Πήγαινε μάνα πήγαινε και διάφορο δεν έχεις.
Πάρε τον ΄Αϊ Γιάννη γιό, μαζί Σου να τον έχεις.
- Ποιός έχει γιό Μονογενή και παίρνει ξένη γέννα;
- Πήγαινε μάνα πήγαινε και διάφορο δεν έχεις.
Μόνο το Μέγα Σάββατο κάτσε να μ' απαντέχεις.
Μόν'να λαλήσει ο πετεινός, σημάνουν οι καμπάνες,
σημάνει ο Θιός, σημάνει η γης, σημάνουν τα ουράνια,
σημάνει κι η Αγιά Σοφιά το Μέγα μοναστήρι,
με χρυσαφένια σήμαντρα και τις χρυσές καμπάνες.
Τότε και Συ μανούλα μου κάνε χαρές μεγάλες.
΄Οποιος τ' ακούσει σώζεται, κι όποιος το λέει αγιάζει,
κι όποιος το καλαφουγκραστεί, Παράδεισο θα λάβει,
Παράδεισο και λίβανο από τον ΄Αγιο Τάφο

πηγή

Τετάρτη 20 Απριλίου 2011

Πάσχα στη Ρόδο


Την Παρασκευή πριν από την Κυριακή των Βαϊων ζύμωναν οι Επίτροποι πεντάρτι για την Παναγία την Σκιαδενή.
Οι γυναίκες τη Βαγιανοβδομάδα καθάριζαν και άσπριζαν τα σπίτια τους γιατί θα πέρναγε η Εικόνα της Παναγίας. Πήγαιναν πέντε περίπου νεαροί με τα πόδια στην Παναγία την Σκιαδενή και έπαιρναν μαζί τους τα πρόσφορα. Έκαναν περίπου τέσσερις ώρες με τα πόδια. Εκεί γινόταν παράκληση και ύστερα παραδιδόταν η Εικόνα της Παναγίας. Την κουβαλούσαν στον ώμο τους. Το πρωί με τις θυμιατήρες περίμεναν οι γυναίκες στα Διόδια να υποδεχτούν τη Μεγαλόχαρη. Κάποιος έτρεχε μπροστά και κτυπούσε την καμπάνα. Είχαν τότε έθιμο να κάνουν το γύρο του χωριού με την εικόνα και να την περάσουν από τις δύο βρύσες και να γυρίσει στην εκκλησία, να γίνει η Παράκληση και να κτυπήσει η καμπάνα για την Λειτουργία του Λαζάρου. Εκεί γινόταν και το περντάρι. Όποια ήθελε να την κρατήσει το βράδυ στο σπίτι της το έλεγε στον Ιερέα από πριν και ο Ιερέας κρατούσε σειρά. Αυτές που ξενυχτούσαν έπαιρναν λάδι και λαμπάδες στο σπίτι που βρισκόταν η Εικόνα. Εκεί έψαλλαν όλο το βράδυ ύμνους από την παράκληση της Παναγίας και διάβαζαν βίους Αγίων.

Στη Ρόδο το Σάββατο του Λαζάρου,
τα παιδιά στα σπίτια και τραγουδούν τον "Λάζαρο". Στα παλιά τα χρόνια, αυτή την ημέρα, κανένας γεωργός δεν πήγαινε στο χωράφι του να εργαστεί, γιατί πίστευαν, πως ό,τι έπιαναν θα μαραινόταν. Επιτρεπόταν μόνο η συγκέντρωση ξερών κλαδιών για το άναμμα των φούρνων τη Μεγάλη Εβδομάδα για το ψήσιμο των κουλουριών.

Την Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ οι κάτοικοι ανάβουν τον καλαφουνό.
Πρόκειται για μια μεγάλη φωτιά που συμβολίζει το κάψιμο του Ιούδα και η οποία πρέπει να παραμείνει αναμμένη έως την Κυριακή του Πάσχα
.

Το Μεγάλο Σάββατο οι νεότεροι άνδρες του χωριού μαζεύουν ξύλα από το δάσος και ανάβουν φωτιά έξω από την εκκλησία. Σε αυτήν μικροί και μεγάλοι πετάνε το Μάρτη και κάνουν από μια ευχή.

Στην περιοχή του Αγίου Ισιδώρου οι κάτοικοι διατηρούν ένα έθιμο που ονομάζεται βουρνες και το οποίο ξεκινά το Μεγάλο Σάββατο και τελειώνει την Λαμπρή Δευτέρα . Συμμετέχουν σε αυτό όλοι οι ανύπαντροι άνδρες του Αγίου Ισιδώρου οι οποίοι πρέπει τις μέρες αυτές να τηρήσουν ορισμένους κανόνες.

Το Μεγάλο Σάββατο οι Λεύτεροι φέρνουν κουτσούρους - μεγάλους κορμούς δέντρων - με τους οποίους ανάβουν τον καλαφουνό πριν την Ανάσταση και κρεμούν ένα ομοίωμα του Ιούδα στην πλατεία του χωριού. Την ίδια ημέρα εκλέγουν το προεδρείο τους το οποίο θα είναι υπεύθυνο για το έθιμο και θα δικάσει όλους τους Λεύτερους την Λαμπρή Δευτέρα. Την Κυριακή του Πάσχα μετά την Δεύτερη Ανάσταση, όποιος συμμετέχει τελευταία φορά στο έθιμο, επειδή πρόκειται να παντρευτεί, βάζει φωτιά στον Ιούδα.

ΚΑΛΑΦΟΥΝΟΣ

Ένα έθιμο που διατηρείται ως τις μέρες μας είναι ο Καλαφουνός της Λαμπρής. Το βράδυ του Μ. Σαββάτου, παραμονή της Ανάστασης, οι νεαροί ανάβουν μεγάλη φωτιά από κορμούς πεύκων και πολλά ξύλα και φτιάχνουν τον καλαφουνό. Από την Καθαρή Δευτέρα τα παιδιά του σχολείου μάζευαν ξύλα. Έτσι μέχρι το Μεγάλο Σάββατο υπήρχε βουνό από ξύλα. Τα ξύλα τα συσσωρεύουν έξω από την (παλιά) εκκλησία του Αποστόλου Θωμά και σχηματίζεται ένας τεράστιος σωρός, ύψους πολλών μέτρων. Μερικές ώρες πριν την Ανάσταση, βάζουν φωτιά στα ξύλα και τα παιδιά πετούν μέσα στην φωτιά το «Μάρτη» τους, λέγοντας: «Να φωτιά τον μάρτη μου και δώσ’ μου την αυγούλα μου». Η φωτιά διατηρείται και μετά την Ανάσταση καθώς τροφοδοτείται συνεχώς με ξύλα, «κούτσουρα» που φέρνουν οι νέοι.
Σύμφωνα με τον π. Νεκτάριο Κάνια: «Ίσως θα πρέπει να αναζητήσουμε τον συμβολισμό αυτού του εθίμου στην εικόνα της συνοδείας των στρατιωτών που φύλασσαν τον τάφο του Ιησού ή ακόμη στις φωτιές που είχαν ανάψει έξω από το πραιτόριο που δίκαζαν τον Ιησού εκεί δηλαδή που απαρνήθηκε ο Απόστολος Πέτρος τρεις φορές το διδάσκαλό του. Πάντως οποιοσδήποτε και να είναι ο συμβολισμός του εθίμου δεν δικαιολογείται η παραμονή των νέων στον καλαφουνό κατά τη διάρκεια της Αναστάσιμης Θείας Λειτουργίας, διότι αυτοί οι νέοι στερούν τον εαυτό τους από τη χαρά της Ανάστασης, από το μήνυμα της Ανάστασης, που είναι η ψυχική μας Ανάσταση με την ένωσή μας με τον Αναστημένο Ιησού. Όχι λοιπόν απλοί θεατές, όχι έξω και μακριά από τον Ζωοδόχο τάφο του Κυρίου μας, αλλά μέσα στον νυμφώνα Του, γευόμενοι αφού προετοιμαστούμε με εξομολόγηση και νηστεία, το τίμιο Σώμα και Αίμα του Αναστημένου μας Ιησού Χριστού».

Εικόνα


Την Λαμπρή Δευτέρα γίνεται το δικαστήριο, που είναι και η αποκορύφωση του εθίμου. Το προεδρείο δικάζει έναν - έναν τους συμμετέχοντες και όσοι δεν τήρησαν τους κανόνες του εθίμου τους επιβάλλονται χρηματικές ποινές. Όσοι αρνούνται να πληρώσουν τους επιβάλλεται η εσχάτη των ποινών, που είναι η βουρνα δηλ. τους ρίχνουν σε μία γούρνα με νερό, ενώ τα χρήματα που συγκεντρώνονται δίδονται για κοινωφελείς σκοπούς.

Στη Ρόδο το τραπέζι της Ανάστασης φιλοξενεί εκτός από την παραδοσιακή μαγειρίτσα και βραστό κεφάλι κατσικιού, την Κυριακή τρώνε το τοπικό φαγητό του Πάσχα το λαμπριάτη, ενώ τα πασχαλινά κουλούρια τα βάζουν σε κλαδιά πεύκου αφού πρώτα τους αφαιρέσουν τις πευκοβελόνες και τα κρεμούν στη μέση του σπιτιού, επίσης το Σάββατο του Λαζάρου οι νοικοκυρές φτιάχνουν στριφτά κουλουράκια, "τα Λαζαράκια", συμβολίζοντας με τον τρόπο αυτό το σώμα του Λαζάρου που ήταν τυλιγμένο στο σάβανο

Πάσχα στη Σκιάθο, το νησί του Παπαδιαμάντη

Ξεχωριστή, πανέμορφη, καταπράσινη. Και ανάμεσα σε όλα αυτά ιδανική για να ζήσετε την πιο κατανυκτική Μεγάλη Εβδομάδα, αφού το τελετουργικό της είναι μοναδικό σε όλη την Ελλάδα.


Γνωστή από τις διηγήσεις του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, η Σκιάθος είναι ίσως το ομορφότερο νησί των Σποράδων. Το μέγεθός της είναι βολικό για τις μέρες του Πάσχα, αφού άνετα σε 3-4 μέρες θα περιηγηθείτε σε όλο το νησί, θα γνωρίσετε τις πευκόφυτες παραλίες και θα περπατήσετε σε καλντερίμια φρεσκοασπρισμένα.

Η ιδιαιτερότητα που έχει το Πάσχα στη Σκιάθο βρίσκεται στο Αγιονορείτικο τελετουργικό που τηρείται σε όλη την ακολουθία της Μεγάλης Εβδομάδας και της Ανάστασης. Το νησί καλύπτεται από ένα πένθιμο πέπλο όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα, ενώ η επιτάφιος ακολουθία τελείται τα ξημερώματα του Σαββάτου, ακολουθώντας τα ωράρια του Αγίου Όρους.

Η ατμόσφαιρα στο νησί δημιουργεί αίσθημα κατάνυξης,καθώς ο Επιτάφιος κατεβαίνει τα στενά της πόλης, ο τελάλης απαγγέλλει τους θρηνητικούς ψαλμούς και όλοι οι κατοίκοι ακολουθούν ή παρακολουθούν από τα φωτισμένα σπίτια τους. Η ακολουθία ολοκληρώνεται το χάραμα στην εκκλησία των Τριών Ιεραρχών με την αναπαράσταση από τους ιερείς της ”εις Άδου Καθόδου”. Το Μεγάλο Σάββατο, μαζί με την Ανάσταση, πραγματοποιούνται και όλες οι ετοιμασίες για τα εορταστικά έθιμα της Κυριακής

πηγή

Πάσχα στην Πάτμο

  Κυριακή των Βαίων


 Οι ενορίες της Πάτμου, βαγιοφορεμένες! Τα λογής - λογής δημιουργήματα απ’ τα ωχροκίτρινα βάγια, είναι τοποθετημένα κατά την παλιά «τάξη» στους κεντρικούς πολυελαίους και στην απόληξη των καντηλιών. Τα μεγάλα, σε σχήμα ψαριού, βάγια, στολίζουν απέριττα την Ωραία Πύλη. Μ’ ένα «ψάρι», φτιαγμένο με περισσή απ’ τ’ άλλα τέχνη, εξέρχεται της Ωραίας Πύλης ο εφημέριος.
- Το έχει περάσει συμβολικά, στον αριστερό ώμο του, και στη θέση του επιγονατίου, έχει θέσει έναν σταυρό και αυτόν βαγιοπλεγμένο. Δεξιά και αριστερά της Ωραίας Πύλης, βρίσκονται οι μεγάλες «αρχοντοπανιέρες», γεμάτες σταυρούς βαγινούς και κλαδιά ελιάς. Μόλις τελειώσει η ανάγνωση του Ορθρινού Ευαγγελίου, όλοι θα πάρουν από ένα βαγινό σταυρό και ένα κλαδί ελιάς, που δένουν στην άκρη και έτσι τ’ αφήνουν για όλη τη χρονιά. Θα φυλαχτούν πίσω από τις πόρτες . Ψάρι και συνήθως κολιός, βρίσκεται αυτή τη μέρα στο τραπέζι, με λάδι και κρασί.
- Για την ψαροφαγία λέγεται και στην Πάτμο το γνωστό τετράστιχο:
Τω Βαγιώ, Βαγιώ, Βαγιώ, τρώνε ψάρι και κολιό...

Μεγάλη Τετάρτη

Τη Μεγάλη Τετάρτη τελείται η τελευταία προηγιασμένη λειτουργία. Λίγο πριν το μεσημέρι, ο κάθε Πατινιώτης με την οικογένειά του θα τρέξει στην ενορία του. Πάνε να προλάβουν το «μέρωμα», δηλαδή το Μυστήριο του αγίου Ευχελαίου που ψάλλεται κατά την «Τάξη» από 7 ιερείς. Το στάρι του ευχελαίου πάντα οι παλιές Πατινιές το ρίχνανε στα ντουλάπια για να αποτρέψουν την είσοδο των ενοχλητικών ερπετών. Οι γεωργοί θα τον αναμίξουν με το στάρι της σποράς. Επίσης κατά την μαρτυρία της Ουρανία Σημαντήρη θα φυλαχτεί «στους κουμπαράδους, στα συρτάρια του μπεζαχτά, του μπουρού(έπιπλο κυρίως για τα ρούχα, με πολλά μεγάλα συρτάρια) και στις γωνίες του σπιτιού γιατί είναι καλορίζικο

Μεγάλη Πέμπτη

Εδώ και 400 χρόνια, τη Μεγάλη Πέμπτη στο ιερό νησί της Πάτμου γίνεται αναπαράσταση του Μυστικού Δείπνου και της τελετής του ιερού νιπτήρος, στην οποία λαμβάνουν μέρος ο ηγούμενος και οι ιερομόναχοι της Ιεράς Μονής του Ιωάννη του Θεολόγου, καθώς και οι ιερείς του νησιού.
Πρόκειται για τη συμβολική πράξη του Χριστού να νίψει τα πόδια των μαθητών του με σκοπό να δείξει ότι ήλθε για να υπηρετήσει και όχι να υπηρετηθεί και να διδάξει στους μαθητές του την αγάπη και την ταπεινοφροσύνη.

Η πομπή ξεκινά το πρωί από την Ιερά Μονή του Ιωάννη του Ιωάννη του Θεολόγου για να καταλήξει στην πλατεία Ξάνθου της Χώρας, όπου και θα γίνει αναπαράσταση της τελετής του ιερού νιπτήρα. Δύο μοναχοί οδηγούν την πομπή μεταφέροντας την εικόνα του Νυμφίου. Ακολουθούν ο ηγούμενος, οι ιερομόναχοι, οι ιερείς και οι διάκονοι του νησιού, καθώς και προσκυνητές. Οι κάτοικοι του νησιού έχουν σκορπίσει λουλούδια στους δρόμους από όπου θα περάσει η πομπή. Οι πρωταγωνιστές της τελετής (ο ηγούμενος, οι ιερομόναχοι και οι ιερείς) σταματούν στην πλατεία μπροστά στο Ναό του Χριστού. Εκεί, σύμφωνα με το τυπικό, στοιχίζονται ανά δύο και οδηγούνται από τους διακόνους, στη στολισμένη με βάγια, εξαπτέρυγα και φανάρια εξέδρα, που έχει στηθεί στην πλατεία Ξάνθου.
Τελευταίος φτάνει ο ηγούμενος, υπό τη μελωδική συνοδεία των ψαλμών των σπουδαστών της Πατμιάδας Σχολής.

Στην εξέδρα έχει τοποθετηθεί το "χερνιβόξαστον" -αργυρή λεκάνη με προχόη-, μια αναμμένη λαμπάδα και ένα τραπέζι. Ο ηγούμενος, που αναπαριστά τον Χριστός κάθεται στην κορυφή του τραπεζιού. Στα δεξιά του ηγούμενου παίρνουν θέση οι -ιερείς και ιερομόναχοι- Ιούδας, Ιωάννης, Θωμάς, Ματθαίος, Θαδαίος και Ιάκωβος του Αλφαίου και στα αριστερά κάθονται οι Πέτρος, Ιάκωβος Ζεβεδαίος, Φίλιππος, Βαρθολομαίος, Σίμων Κανανίτης και Ανδρέας.

Στη συνέχεια, ένας ιερομόναχος ή διάκονος διαβάζει, σύμφωνα με το τυπικό, τη σχετική περικοπή από το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο και αρχίζει η κυρίως τελετή.

Ο ηγούμενος φοράει μια ποδιά, ρίχνει τρεις φορές νερό στη λεκάνη και, αρχίζοντας από τον Ιούδα, πλένει το δεξιό πόδι των ιερέων-μαθητών. Όταν έλθει η σειρά του Πέτρου, ακολουθεί ο εξής διάλογος:
Πέτρος (ιερομόναχος): "Κύριε, συ μου πλένεις τα πόδια;"
Χριστός (ηγούμενος): "Αυτό που εγώ κάνω συ δεν το καταλαβαίνεις τώρα, θα το καταλάβεις ύστερα από αυτά".
Πέτρος (ιερομόναχος): "Κύριε, όχι μόνο τα πόδια μου, αλλά και τα χέρια και το κεφάλι".
Χριστός (ηγούμενος): "Ο λουσμένος δεν έχει ανάγκη παρά να πλύνει μόνο τα πόδια, γιατί είναι ολόκληρος καθαρός. Και σεις είστε καθαροί, αλλά όχι όλοι".
Έπειτα από αυτά, ο ηγούμενος πλένει το δεξιό πόδι του Πέτρου και των λοιπών μαθητών.
Στη συνέχεια, ο ηγούμενος κάθεται στο τραπέζι και συνεχίζει την απαγγελία του: "Σας διαβεβαιώνω ότι δεν υπάρχει δούλος ανώτερος από τον Κύριό του ούτε απεσταλμένος ανώτερος από κείνον που τον έστειλε. Θα είστε ευτυχείς εάν τα ξέρετε αυτά και τα εφαρμόζετε"...


Μεγάλο Σάββατο

Το Μεγάλο Σάββατο το βράδυ πριν από την Ανάσταση, το Ευαγγέλιο διαβάζεται σε ηρωικό εξάμετρο με κώντιο
και την Κυριακή του Πάσχα στις τρεις το απόγευμα, στο Μοναστήρι της Πάτμου γίνεται η δεύτερη Ανάσταση κατά την οποία το Αναστάσιμο Ευαγγέλιο διαβάζεται στα Ιταλικά, Γαλλικά, Ρώσικα, Αγγλικά, Γερμανικά και Σέρβικα, αλλά και στα Αρχαία Ομηρικά Ελληνικά και από τον ηγούμενο μοιράζονται κόκκινα αυγά στους πιστούς.

Κυριακή του Πάσχα

Την Κυριακή του Πάσχα στις 3 το απόγευμα, στο Μοναστήρι της Πάτμου γίνεται η 2η Ανάσταση κατά την οποία το Αναστάσιμο Ευαγγέλιο διαβάζεται σε επτά γλώσσες(!!!!) και από τον ηγούμενο μοιράζονται κόκκινα αυγά στους πιστούς.
- Σήμερα οι ιερείς, στέλνουν στους πιστούς της ενορίας τους και τις Πασχαλινές λαμπάδες, που φτιάχνουν στο Μοναστήρι του Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου. Είναι δε αντίστοιχες προς τα μέλη της κάθε οικογένειας

πηγή

Δευτέρα 18 Απριλίου 2011

Τα κάλαντα του Λαζάρου από το Δημοτικό σχολείο Ημεροβιγλίου Σαντορίνης

 


Κάλαντα του Λαζάρου


Ήρθ' ο Λάζαρος ήρθαν τα βάγια
Ήρθ' η Κυριακή που τρώνε ψάρια
Να κοπιάσουμε στην εκκλησία
Για ν΄ ακούσουμε χρυσά βιβλία.

Βγάτε σας παρακαλούμε
Για να σας διηγηθούμε
Για να μάθετε τι εγίνει
Σήμερα στην Παλαιστίνη.

Σήμερα έρχετ' ο Χριστός μας
Ο επουράνιος θεός μας
Εις την πόλη Βηθανία
Μάρθα κλαίει και Μαρία.

Λάζαρον τον αδελφόν τους
Και πολύ αγαπητόν τους
Τρεις ημέρες τον θρηνούσαν
Και τον εμοιρολογούσαν.

Την ημέρα την Τετάρτη
Κίνησ' ο Χριστός για να ρθει
Και βγήκε η Μαρία
Έξω απ΄ τη Βηθανία.

Και μπρος Του γονυκλινείει
Και τους πόδας του φιλείει
«Αν εδώ ήσουν Χριστέ μου,
δεν θα πέθαιν' αδελφός μου.

Μα και τώρα γω πιστεύω
Και καλότατα ηξεύρω,
Ότι δύνασ' αν θελήσεις

Και νεκρούς να αναστήσεις».

Λέγει : «Πίστευε Μαρία.
Άγωμεν εις τα μνημεία».
Τότε ο Χρηστός δακρύζει
Και τον Άδη φοβερίζει.

«Άδη, Τάρταρο και Χάρο,
Λάζαρον θε να σου πάρω.
Δεύρο έξω, Λάζαρέ μου,
Φίλε και αγαπητέ μου».

Λάζαρος απελυτρώθη
Ανεστήθη και σηκώθη,
Ζωντανός σαβανωμένος
Και με το κερί ζωμένος.

Πες μας, Λάζαρε τι είδες
Εις τον Άδη όπου πήγες;
-Είδα φόβους, είδα τρόμους
είδα βάσανα και πόνους.

Δώστε μου λίγο νεράκι
Να ξεπλύνω το φαρμάκι
Της καρδιάς μου, των χειλέων
Και να μη ρωτάτε πλέον.

Δώστε μας αυγά να σας τα πούμε
κι οι κοτούλες σας πολλά να σας γεννούνε
Βάγια βάγια των βαγιών
τρώνε ψάρι και κολιό
και την άλλη Κυριακή
τρώνε το παχύ αρνί. 

Ο "Λαζαρος" στη Σαντορίνη

 της Μαρίας Αρβανίτη Σωτηροπούλου

Μυρωδιά ελπίδας. Σάββατο του Λαζάρου στη Σαντορίνη ο πυρετός της άνοιξης. Τρύγος στις Αλισμαριές (=δενδρολίβανα). Λεηλασία του ευώδους πράσινου λίγο πριν τον επιτάφιο αποκεφαλισμό των ανθέων. Στην πλατεία αλλά και σε αυλές στήνονται ικριώματα. Κατάρτια επιστρατεύονται σταυροειδή με ξάρτια να γεφυρώνουν τις γωνιές. Σταυρός μπακλαβάς κυματίζει στο γαλάζιο. Ντυμένος την ελπίδα του μυριστικού, ο Λάζαρος ανασταίνεται μετά τη λειτουργία του Σαββάτου, πρόδρομος της εξόδου του Νυμφίου. Ένας θνητός, τριήμερος νεκρός ανέστη δίχως να τ’ αποζητήσει, χάρη στην αγάπη των αδελφών του, επειδή έτυχε να συμπέσει με τα μηνύματα των καιρών. Δεν ήταν θεός ή σούπερμαν. Γιαυτό τον αγκαλιάζουμε με τόση στοργή. Τον υψώνουμε πάνω από τις στέγες, σαν ελπίδα, ξέροντας ότι θα τον αποκαθηλώσουμε το Μεγάλο Σάββατο, θα τον διαλύσουμε σε κλωνιά ευλογίας για να σουβλίσουμε τα γαρδουμπάκια της ανοιξιάτικης μαγειρίτσας μας. Η μοίρα του Λάζαρου είναι ο θάνατος ξανά. Δίχως ελπίδα νέας ανάστασης, τουλάχιστον στην ίδια υπόσταση. Γιαυτό και το θρηνητικό τραγούδι του βοριά στα ξάρτια του τη μεγαλοβδομάδα. Ο Λάζαρος είναι η αμφιβολία στο θάμα, η μελαγχολία των θνητών, η δόξα της ασημαντότητας, το χαμόγελο του φθαρτού, η πλήξη της αιωνιότητας. Ξανά και ξανά του Λάζαρου. Ξανά ο προάγγελος του Σταυρού. Και της ανάστασης για όσους την πιστεύουν.

Σάββατο 16 Απριλίου 2011

Λαϊκά έθιμα της Σαρακοστής και του Πάσχα


Γράφει η Ανθίππη Φιαμού
ΡΕΣΑΛΤΟ, τεύχος-28

Λαζαρίνες

Η Άνοιξη είναι η εποχή της ανθοφορίας και του λαμπρού φωτός, τότε που συντελείται η ανάσταση, η αναγέννηση της φύσης.

Αυτή η αναγέννηση είναι πιο συγκλονιστική από την ίδια τη γέννηση, σε τούτους τους λαμπρούς μεσογειακούς τόπους, όπου οι άνθρωποι ισορροπούν επικίνδυνα ανάμεσα στις χαρές της ζωής και την επίγνωση της παντοδυναμίας του Χάρου.

Ο Θεός πεθαίνει, ενώ ο κόσμος ξαναγεννιέται, κηδεύεται μέσα στην ανθοφορία της φύσης, θάβεται κάτω από σωρούς λουλουδιών.

Παράλληλα με τις εκκλησιαστικές τελετές, σοφά εναρμονισμένες με τις πανάρχαιες λαϊκές πεποιθήσεις, οι Νεοέλληνες αφοσιώνονται συλλογικά στις δικές τους τελετουργίες μέσα στην ανοιξιάτικη φύση. Συν – τρώγουν και συν – πίνουν, ανακαλώντας τα πρέποντα τραγούδια για τους αργόσυρτους ιερούς χορούς τους, ανασυγκροτούν την κοινότητά τους. Οι μεγάλοι θυμούνται, οι νέοι μυούνται, οι γυναίκες ιερουργούν.

Αποτίουν, μέσα από τα γονιμολατρικά τους έθιμα, φόρο τιμής σε θεϊκούς και οικείους νεκρούς, καταπατούν το θάνατο, δοξάζουν τη ζωή, υπερβαίνουν το αδύνατο, όπως μόνο οι Έλληνες ξέρουν να κάνουν.
Την περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής έχουμε μια σειρά από έθιμα με συγγενικό περιεχόμενο και συμβολισμό τα οποία σχετίζονται με το θείο Δράμα, πολλά από τα οποία έχουν τις ρίζες σε αρχαίες τελετουργίες. Τέτοια έθιμα είναι οι επισκέψεις στα νεκροταφεία που σημαίνει επικοινωνία με τους νεκρούς, οι κοριτσίστικοι αγερμοί της Κυριακής της Σταυροπροσκυνήσεως και του Σαββάτου του Λαζάρου, το Μοιρολόι της Παναγιάς, ο ανθοστολισμός του Επιταφίου, καθώς και ορισμένα παιδικά δρώμενα νεκρανάστασης. Όλα αυτά τα έθιμα συνοδεύονται από λατρευτικά, συνήθως θρηνητικά, τραγούδια. Πολλά από αυτά αποτελούν μια προεξαγγελτική εκτέλεση της ανάστασης του Χριστού. Κυρίαρχο ρόλο σ’ αυτά τα έθιμα κατέχει η γυναίκα, είτε μικρά κορίτσια είτε έφηβες. Τέτοιο έθιμο είναι το «Σταύρι, Σταύρι βότανε», το οποίο εκτελούσαν κορίτσια την Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως στα χωριά της Θεσσαλίας.

Τα κορίτσια, οι μυημένες, με τις ειδικές για την ηλικία φορεσιές, πραγματοποιούν ομαδικά τις ιερές πομπές τους με καθορισμένη εθιμοτυπία. Συσχετίζοντας την ιερότητά τους με εκείνη της θρησκευτικής λατρείας, ξεκινούν τον αγερμό τους από το χώρο της εκκλησιάς για να πάρουν την ευλογία, την οποία συχνά δίνει η κόρη του παπά, και μετά γυρνούν όλο το χωριό για να καταλήξουν πάλι στην εκκλησιά όπου θα χορέψουν τραγουδώντας τελετουργικά.

Το τραγούδι έχει ως εξής:

«Σταύρι, Σταύρι βότανε και Χριστέ βασιλικέ
Μπήκα μες στον κήπο σου και στο περιβόλι σου
Έμασα τα ίτσια (αγριομενεξέδες) σου και τα πασχαλίτσια σου
Τα’ βαλα στον κόρφο μου να μυρίζ’ ο κόρφος μου
Τα’ βαλα στον κόρφο μου να τα πάω στην εκκλησιά
Με λαμπάδες, κεριά, μ’ ασημένια θυμιατά».

Τα κορίτσια, παιδιά και έφηβες κοπέλες, έχουν κυρίαρχο ρόλο και στα έθιμα του Σαββάτου του Λαζάρου. Τα κορίτσια κρατούν μια κούκλα που παριστάνει τον Λάζαρο και, κρατώντας ανθοστόλιστα καλαθάκια γυρνούν στα σπίτια, διηγούμενα τραγουδώντας το ιστορικό του θανάτου και της ανάστασης του Λαζάρου, καθώς και τη φοβερή εμπειρία του από το ταξίδι στον Κάτω Κόσμο. Την αρχαϊκότερη μορφή του εθίμου με αναπαράσταση της Ανάστασης, τη συναντούμε στην Κύπρο.

Σύμφωνα με την παράδοση, ο Λάζαρος κατέφυγε εκεί, συγκεκριμένα στη Λάρνακα μετά την ανάσταση του, για να γλυτώσει από τη φονική μανία των Εβραίων και εκεί αργότερα ο Απόστολος Παύλος τον χειροτόνησε Επίσκοπο.

Στην Κύπρο τον Λάζαρο τον παρίστανε ένα παιδί σκεπασμένο με σεντόνι σαν σαβανωμένο και στολισμένο με κίτρινα λουλούδια της εποχής. Το παιδί ξάπλωνε στο έδαφος, ενώ τα άλλα παιδιά έψαλλαν και σηκωνόταν όταν άκουγε το εγερτήριο μήνυμα που περιείχε το τραγούδι.

Στις κεντρικές και βόρειες περιοχές της Ελλάδας, το έθιμο του Λαζάρου το πραγματοποιούν έφηβες κοπέλες, οι οποίες αποκτούν τον τιμητικό και μάλλον ισόβιο τίτλο της Λαζαρίνας.
Η προετοιμασία αρχίζει μέρες ή και βδομάδες νωρίτερα και η συμμετοχή στο έθιμο απαιτεί πολλές προϋποθέσεις και ικανότητες. Κάτω από την καθοδήγηση μιας παλιάς και έμπειρης Λαζαρίνας, σε χώρο και συνθήκες τελετουργικής απομόνωσης και συντροφικότητας, συχνά δεμένες με όρκο, οι κοπέλες που πλησιάζουν την ηλικία του γάμου μυούνται στην εκμάθηση των ειδικών τραγουδιών και χορών που απαιτεί το έθιμο αλλά και στις απαραίτητες για τον μελλοντικό ρόλο τους οικιακές δουλειές.

Κυρίαρχο στοιχείο στα γυναικεία έθιμα του Λαζάρου είναι ο θρήνος, πράγμα που φανερώνει ότι αυτά τα έθιμα είχαν κι έναν διδακτικό σκοπό: να μυήσουν τα μικρά κορίτσια στον γυναικείο ρόλο της «κηδεύτρας», να τα εξοικειώσουν με το αποτρόπαιο έργο της φροντίδας του νεκρού, με την θρηνητική συμπεριφορά και κυρίως με την υψηλή τέχνη του αυτοσχέδιου μοιρολογιού.

Κορυφαίο γυναικείο θρηνητικό έθιμο είναι ο στολισμός του Επιταφίου της νύχτα της Μεγάλης Πέμπτης. Μέσα στην ανοιξιάτικη φύση, οι γυναίκες μοιρολογούν τον ανθοστόλιστο νεκρό Χριστό περιμένοντας στην Ανάσταση.

Όταν ο κόσμος και οι άντρες ιερείς φεύγουν από τον ναό, οι γυναίκες αναλαμβάνουν να φροντίσουν τον αδικοχαμένο μοναχογιού της Μάνας όλου του κόσμου, της Παναγίας. Ενώ οι νεώτερες στολίζουν τον Επιτάφιο, προετοιμάζοντας το ξόδι, οι μεγαλύτερες ψάλλουν το Μοιρολόι της Παναγιάς, όχι μόνο για να θρηνήσουν τον νεκρό Χριστό αλλά και για να συμπαρασταθούν στην Παναγιά – γυναίκα – μάνα, μια και στα μάτια τους είναι μια ακόμα μάνα σαν κι εκείνες, η οποία δοκιμάζεται από την οριακή εμπειρία του θανάτου του παιδιού της.

Στους συνοικισμούς όπου κατοικούν απόγονοι προσφύγων της Μικράς Ασίας, το Μοιρολόι της Παναγιάς έχει μια ακόμα διάσταση. Εκτός από τον νεκρό Χριστό οι γυναίκες θρηνούν και τις χαμένες αλλά Αλησμόνητες Πατρίδες, ολόκληρο τον κόσμο των προγόνων τους που χάθηκε στη φωτιά και τη σφαγή, σταυρώθηκε αλλά, αντίθετα με τον Χριστό, δεν είδε ακόμα την Ανάσταση.

Θα κλείσουμε αυτή τη μικρή αναφορά στα έθιμα της Σαρακοστής και του Πάσχα με το έθιμο του Μέγα Πάσκα, έναν χορό τον οποίο χόρευαν οι άνθρωποι στα Φάρασα της Καππαδοκίας ανήμερα την Κυριακή του Πάσχα στην αυλή της εκκλησιάς και τον ονόμαζαν «Του Μέγα Πάσκα το συνήθειο».

Το τραγούδι είναι στο ιδίωμα των Φαράσων, ένα ιδίωμα μοναδικό με αρχαίες ελληνικές λέξεις αλλά και αρκετές περσικές, σύμφωνα με τους μελετητές. Αν το διαβάσει κανείς προσεκτικά θα δει ότι μέσα σε λίγα λόγια συνοψίζεται όλη η Ορθόδοξη πίστη για το σκοπό της Ανάστασης του Χριστού και τη σημασία της για την ανθρωπότητα.

ΤΟΥ ΜΕΓΑ ΠΑΣΚΑ ΤΟ ΤΡΑΓΟΔΙ

Φαρασιώτικα-------------------------------------Μετάφραση

Ορταζούμε Χριστιανοί το Μέγα Πάσκα---- Ας γιορτάσουμε Χριστιανοί το Μέγα Πάσχα
Ορταζούμε του Χριστού την Ανάστα----- Ας γιορτάσουμε την Ανάσταση του Χριστού

Βζήσταν τα τσαστέμας τσε τα κρίματα---- Σβήστηκαν οι κηλίδες και οι αμαρτίες μας
Νοίγην ο ουρανός, νοίγαν τα μνήμορα---- Άνοιξε ο ουρανός άνοιξαν τα μνήματα

Κουπώθην σον κόσμο του Θεού η χάρη---- Σκέπασε τον κόσμο του Θεού η χάρη
Νοίγανε μακρέ ψυσής μας τα φτερά---- Άνοιξαν πλατιά της ψυχής μας τα φτερά

Να πετάσει τσε να βκει σον ουρανό---- Να πετάξει (η ψυχή) και να βγει στον ουρανό
Ραδιεστήτε τσίπσας αντί γιαρανό---- Να φτάσει πιο ψηλά από τους γερανούς (τα πουλιά)

Ανεστήθην τσε σο μέτρου της άκρα---- Αναστήθηκε κι έφτασε ως τα πέρατα
Να παστρέψει του κριμάτου τα δακρέ---- Να καθαρίσει τα δάκρυα της αμαρτίας

Να ψεώσει πω τη γη στον ουρανό---- Να ψηλώσει από τη γη ως τον ουρανό
Να ην η πίστη ση ψυσή μας κατινό---- Να είναι η πίστη στην ψυχή μας καθαρή

πηγή

Κάλαντα και Έθιμα του Λαζάρου στη Σαντορίνη


         Κάλαντα του Λαζάρου
Ήρθε ο Λάζαρος ήρθανε τα Βάγια,
Ήρθε η Κυριακή που τρών’ τα ψάρια,
-Πού σαι Λάζαρε που ’ναι η φωνή σου,
Που σε γύρευε η μάνα κι’ η αδερφή σου;
-Ήμουνα στης γης, στης γης χωσμένος,
Κι από τους νεκρούς, νεκρούς αποθαμένος.
Δόσε μας αυγά, αυγά να σας ε πούμε
Κι οι κοτίτσες σας όλες να γενούνε

Ευαγγελική Συρίγου – Πύργος
Παλιότερα υπήρχε το έθιμο την παραμονή του Λαζάρου να προσφέρονται αυγά σε αυτούς που έλεγαν τα κάλαντα.

Πηγή Γεώργιος Βενετσάνος – «Λαογραφικά Σαντορίνης – Παραδόσεις τόμος 2», Ιστορικές Εκδόσεις Στεφ. Βασιλόπουλος

Αντε σιγά σιγά να καλλιστορίσουμε τoυ Πάσχα. Ήδη ξεκινησαμε με τα πατροπαράδοτα μελιτίνια! Ένα όμως από τα χαρακτηριστικά στοιχεία του βιώματος του Πάσχα στο Νησί είναι και ο περίφημος Λάζαρος
Το Σάββατο του Λαζάρου στο Μεγαλοχώρι και σε άλλα χωριά της Σαντορίνης, οι κάτοικοι αναβιώνουν κάθε χρόνο το «Λάζαρο» , στήνοντας ένα πελώριο σταυρό στη μέση της πλατείας του χωριού τυλιγμένο με αλισμαρί. Γράφει ο Φίλιππας Κατσίπης στα «Θηραϊκά Νέα» για το «Λάτζαρο» του ΜεγαλουΧωριού. «Και το χαμε καμάρι οι Μεγαλοχωριανοί πως εμείς μονάχα απ όλα τα χωριά, κάναμε τον πιο μεγάλο « Λάτζαρο» . Ύστερα περιγράφει την ιστορία του άρμπουρου που ξενερισμένο στο Χριστό τ’ Αθέρμι, από ναυάγιο πολέμου, περιμάζεψαν οι Μεγαλοχωριανοί « Και ο μεγάλος Σταυρός σηκωνότανε αργά: - Ισα μια.!! … πιάσε τα μπόσικα Γεράσιμε! … θα σου γλυστρήσει…. – Αντε μια ακόμη! Βίρα εσείς απ τον καφενέ! …. Κι ο Σταυρός ανέβαινε. Έπεφτε στο λάκκο. Γρήγορα δένανε γερά τις πριμάτσες, χώνανε το λάκκο κι όλοι περνούσανε ν’ ασπαστούν το Λάτζαρο.» Οι κοπέλες του χωριού με τα πανέρια μέχρι και σήμερα μαζεύουνε λουλούδια, οι νέοι κόβουνε αλισμαριά. Με τα άρμπουρα σχημάτιζαν ένα σταυρό τον οποίο κάλυπταν με τα αλισμαριά και τον στόλιζαν με λουλούδια και βάγια..Το απόγευμα όλο το χωριό μαζεύοτανε στην πλατεία.,Συμβόλιζε την Ανάσταση του Λαζάρου. Έμενε μέχρι το Μεγάλο Σάββατο που τον ξεστόλιζαν και παρέμενε σ εκείνη τη θέση μέχρι της Αναλήψεως. Το έθιμο αυτό εξακολουθεί να τηρείται στο ΜεγάλοΧωριό , και σε άλλα χωριά, ενώ μικροί « Λάζαροι» φτιάχνονται σε πολλά σπίτιαΣτις φωτογραφίες ο " Λάτζαρος" του Μεγάλου χωριού το Πάσχα του 2009 από προσωπικό αρχείο



Στην Οία δεν φτιάχνουν σταυρό Λαζάρου.
Το έθιμο της Οίας το Σάββατο του Λαζάρου είναι τα "λαζαράκια" τα οποία είναι λίγο-πολύ γνωστά γιατί τα φτιάχνουν και σε άλλα νησιά του Αιγαίου (από ότι ξέρω..έθιμο που συνηθιζόταν και στους Μικρασιάτες).Τα παλιά χρόνια που δεν υπήρχαν οι φούρνοι και η κάθε νοικοκυρά φούρνιζε μόνη της, το Σάββατο του Λαζάρου έφτιαχναν μικρά ψωμάκια σε ανθρωπινή μορφή παριστάνοντας το Λάζαρο τυλιγμένο με το σάβανο και τα έλεγαν "λαζαράκια" ή "λαζαρούδια'. Στις μέρες μας όμως τα "λαζαράκια" είναι πλέον νηστίσιμα κουλουράκια (αντί για ψωμάκια) πάλι όμως με ανθρώπινο σχήμα.

Προτάσεις : Αναβίωση του εθίμου οι Λαζαρίνες στην Επισκοπή Ημαθίας την Κυριακή 17.4.11


Λαζαρίνες - Φωτό από εδώ

Την Κυριακή 17.4.11 και ώρα 10:00 π.μ. - 1:00 μ.μ. ο  Πολιτιστικός Σύλλογος Επισκοπής θα τελέσει και φέτος στο χωριό Επισκοπή Ημαθίας το έθιμο "Λαζαρίνες". Την παραμονή του Λαζάρου, κορίτσια διαφόρων ηλικιών που ονομάζονται Λαζαρίνες , μάζευαν λουλούδια με τα οποία στολίζουν ένα καλαθάκι. Ανήμερα της γιορτής, φορώντας τοπικές ενδυμασίες και κρατώντας από ένα καλαθάκι γύριζαν όλα τα σπίτια του χωριού, τραγουδώντας τα κάλαντα του Λαζάρου: 
 
ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΟΥ ΛΑΖΑΡΟΥ
Ήρθε ο Λάζαρος ήρθαν τα βάγια

ήρθε η Κυριακή που τρων τα ψάρια.
Σήκω Λάζαρε και μην κοιμάσαι
ήρθε η μάνα σου από την Πόλη
σου ’φερε χαρτί και κομπολόι (καλαμάρι)
γράψε Θόδωρε γράψε Δημήτρη
γράψε Λεμόνα και κυπαρίσσι
οι κοτούλες σας αυγά γεννούνε
δώστε μας και μας κανα αυγουλάκι
να χαρούμε κι εμείς λιγάκι.
Το Λάζαρο-το Λάζαρο

τ’ αυγό το καλαθάκι
το καλαθάκι θέλει αυγό
κι τσέπες μας κακόσες.
Εμείς εδώ δεν ήρθαμε
να φάμε και να πιούμε
αλλά σας αγαπήσαμε
κι ήρθαμε να σας δούμε.
Και του χρόνου.

Οι νοικοκύρηδες πρόσφεραν στις Λαζαρίνες που τιμούσαν το σπιτικό τους φρούτα, αυγά, γλυκά ή άλλα καλούδια,  αλλά και χρήματα.

Ενα άλλο έθιμο για την ίδια ημέρα που τηρούνταν σε κάποιες περιοχές είναι τα "Λαζαράκια" που έπλαθαν οι νοικοκυρές.
Ελεγαν πως όποιος δεν πλάσει Λαζαράκια δεν θα χορτάσει ψωμί.
Την παρακάτω συνταγή βρήκα με τον τίτλο "Κάλυμνος Delikatessen" στην ομώνυμη ιστοσελίδα http://www.kalymnosdelicatessen.com/lazarakia.html

 
ΣΥΝΤΑΓΗ ΑΠΟ ΤΟ ΡΟΟΤΣΟ

ΥΛΙΚΑ:
1 ποτήρι ταχίνι
1κιλό αλεύρι
1ποτήρι χυμό πορτοκάλι
1 φλιτζάνι ζάχαρη
1 φακελάκι μπέϊκιν πάουντερ
1 κουτ. κανέλα
σταφίδες - καρυδόψιχα - γαρυφαλλόκαρφα

ΕΚΤΕΛΕΣΗ :
Ανακατεύουμε το ταχίνι με 1 ποτήρι χλιαρό νερό . Μετά προσθέτουμε τα υπόλοιπα υλικά , εκτός από τις σταφίδες και την καρυδόψιχα. αφού φτιάξουμε τη ζύμη , παίρνουμε ένα κομάτι το κάνουμε μακρόστενο και πλατύ στη μέση ,με μία λακουβίτσα όπου προσθέτουμε λίγες σταφίδες και καρυδόψιχα (κοιλιά του Λαζάρου).Με λίγη ζύμη φτιάχνουμε το σαρίκι (καπέλο) και του βάζουμε και χεράκια που είναι σταυρωμένα.Στη θέση των ματιών , βάζουμε 2 γαρυφαλλόκαρφα. Ψήνουμε για 40 λεπτά στο φούρνο ,στους 180ο C .

Συνταγή της κ. Θ. Καραφυλλάκη - Παπαδοπούλου

Picture ΥΛΙΚΑ
1 1/2 κιλό αλεύρι σκληρό
3/4 ποτ.νερού αραβοσιτέλαιο
1 ποτήρι ζάχαρη
1 1/2 φακελάκι ξερή μαγιά
1 1/2 ποτ. νερό το οποίο έχουμε βράσει με ένα ξυλάκι κανέλλας
ΓΕΜΙΣΗ
Σταφίδες-καρυδόψυχα-αμύγδαλα τριμμένα-1 κ.γ. κανελλογαρύφαλο σε σκόνη-λίγο κονιάκ και λίγη μαρμελάδα

ΕΚΤΕΛΕΣΗ : Όπως και πριν
ΛΑΖΑΡΑΚΙΑ ΚΑΛΥΜΝΙΚΑ 

Νικολίτσι Πρεβέζης - τραγούδια του Λαζάρου

Ανοιξιάτικοι Αγερμοί - “Οι Λαζαρίνες”


Ανθρωπόμορφο ομοίωμα χρησιμοποιείται και στους Αγερμούς που γίνονται το Σάββατο του Λαζάρου. Οι Αγερμοί του Λαζάρου είναι διαδεδομένοι σε όλα τα κεντρικά και νότια Βαλκάνια και έχουν έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα. Στις πομπές που παραγματοποιούν οι μεγάλες κοπέλες, ώριμες για παντρειά, το έθιμο αποκτά έντονο κοινωνικό χαρακτήρα γιατί είναι μία από τις λίγες επίσημες εξόδους της νέας από το σπίτι, μία έξοδος μάλιστα τελετουργική, με γιορταστική φορεσιά, που της δίνει την ευκαιρία να δείξει την ικανότητά της στο τραγούδι και στο χορό, μπροστά σε όλες τις οικογένεις του χωριού.
Σε μερικές περιπτώσεις η αποκλειστική συμμετοχή των κοριτσιών στον αγερμό αυτό εξηγείται με το γεγονός, ότι ο Λάζαρος είχε μόνο αδελφές. Αλλά η πραγματική αιτία βρίσκεται στον ανοιξιάτικο, γονιμολατρικό χαρακτήρα του εθίμου. Σε αντίθεση με άλλα γυναικεία έθιμα εδώ αποκλείεται η συμμετοχή της παντρεμένης γυναίκας.

Στη Βουλγαρία αλλά και στη νησιωτική Ελλάδα, φτιάχνουν λαζαρόψωμα και τα μοιράζουν για την ψυχή του νεκρού. Αυτά τα ψωμιά έχουν συνήθως τη μορφή φασκιωμένου μωρού. Για τα μάτια χρησιμοποιούνται σταφίδες. Ο αναστημένος Λάζαρος παριστάνεται στη Βυζαντινή εικονογραφία, σαν μια μικρή μούμια.

Στην Ήπειρο και την Αλβανία ο αγερμός το Σάββατο του Λαζάρου έχει άγριο και πολεμικό χαρακτήρα και τελείται από παληκάρια και άντρες. Μοιάζει δηλαδή περισσότερο με τους αγερμούς του Δωδεκαημέρου πάρα με ανοιξιάτικους. Γίνονται και μεταμφιέσεις.Περιφέρεται, επίσης, ένα περίεργο ομοίωμα του Λαζάρου , που είναι συγχρόνως και μουσικό όργανο: Σε ένα ορθογώνιο σανίδι που τοποθετείται οριζόνται στην άκρη ενός κονταριού, κρεμάνε σε δύο ή τέσσερις τρύπες κουδούνια και κυπριά.. Το κοντάρι το σείουν ρυθμικά δεξιά και αριστερά, ώστε τα κυπριά να ηχούν αρμονικά ως υποκρουση στο τραγούδι. Το πρωτότυπο αυτό κωδωνοστάσιο μοιάζει αρκετά με άνθρωπο.

Το πιο συνηθισμένο, όμως, συμβολικό αντικείμενο, που περιφέρεται στους αγερμούς του Λαζάρου, είναι το ανθοστολισμένο καλάθι στο οποίο τοποθετούν τα αυγά. Οι Λαζαρίνες φιλεύονται σχεδόν αποκλειστικά με άβαφα αυγά

Στην κεντρική και βόρεια Ελλάδα, όπου συναντάμε και τις πιο αυστηρές σχετικές εθιμοτυπίες, τα κορίτσια κάθε ομάδας, που βαδίζει ανα τέσσερα μέλη, εκλέγουν κι έναν “καλαθιάρη” ή σκυλόμαγκα. Ένα παληκάρι δηλαδή στην ηλικία τους , δυνατό και ευπαρουσίαστο, που πρέπει να τα προστατεύει από τα σκυλιά και να παλέψει με έναν αντίστοιχο “καλαθιάρη”. Δεν πρέπει να είναι συγγενής με καμμιά κοπέλα. Στο τέλος παίρνει το μερίδιό του από τα αυγά.

Οι αγερμοί του Λαζάρου συμφύρονται εύκολα με αυτούς των Βαϊων, στους οποίους τελείται το “βαγιοχτύπημα” για γονιμότητα και εύκολη “λευτεριά”(τοκετό). Τη Μεγάλη Παρασκευή γυρίζουν τα αγόρια με ένα ανθοστολισμένο σταυρό και τραγουδούν το μοιρολόϊ της Παναγίας: Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα. Ο σταυρός, εκτός από τη λειτουργία του, ως εκκλησιαστικού συμβόλου του Σταυρωμένου, είναι και το πιο πρωτόγονο ομοίωμα του ανθρώπου. Έτσι στη νησιωτική και ηπειρωτική Ελλάδα υπάρχουν και αγεροί του λαζάρου, όπου ο “τετραήμερος” περιφέρεται με μορφή σταυρού.

Πηγή για το κείμενο: Πούχνερ, Β, Λαϊκό θέατρο στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια, συγκριτική μελέτη, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 1989

Πηγή για τις φωτογραφίες:
- jpg – www.kozani.gr/…/lazarines%20aianis.jpg
477 x 372 – 104k – gif – 31dim-perist.att.sch.gr/…/pasxa/lazarakia.gif
πηγή

Τετάρτη 13 Απριλίου 2011

Πασχαλινά έθιμα των Κυκλάδων



Η περίοδος του Πάσχα έχει μια ξεχωριστή γοητεία στα κυκλαδονήσια. Η Μεγάλη εβδομάδα είναι και για τις Κυκλάδες εποχή πένθους, με κυρίαρχο το έθιμο της νηστείας και της κατάνυξης στις εκκλησιαστικές ακολουθίες. Την Μ. Πέμπτη σε όλα τα νησιά υπάρχουν έθιμα που σχετίζονται με το ζύμωμα κουλουριών και την βαφή των κόκκινων αυγών ενώ την Μ. Παρασκευή γίνεται με τη λιτή μεγαλοπρέπεια η περιφορά του επιταφίου στα φρεσκοασπρισμένα δρομάκια, και τα γλέντια και τους χορούς όλη την εβδομάδα που ακολουθεί. Σε πολλά νησιά το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα οι κάτοικοι συγκεντρώνονται στην πλατεία και παίζουν «μπίλιους», «μπάλες» ή «τσούνια», ένα παραδοσιακό παιχνίδι που θυμίζει μπόουλινγκ το οποίο αποτελείται από εννέα "τσούνια" (=κορίνες) και μια ξύλινη μπάλα.
Στην Αμοργό το Πάσχα έχει ιδιαίτερο χρώμα, με όλες τις παλιές παραδόσεις που αναβιώνουν στα χωριά της. Το Σάββατο του Λαζάρου μοιράζονται σε όλα τα σπίτια μεγάλοι σταυροί φτιαγμένοι από φύλλα βαγιάς (φοινικιά), από κάποιο παιδί που του έχει αναθέσει ο παπάς του χωριού να τα μοιράσει. Παλιά οι νοικοκυρές έδιναν αυγά και άλλα είδη στο παιδί. Σήμερα δίνουν συνήθως χρήματα ή άλλα κεράσματα της εποχής. Στους σταυρούς αυτούς αργότερα δένουν ένα κλωνάρι ελιά και το απόγευμα στον εσπερινό ή την άλλη μέρα το πρωί τους πηγαίνουν στην εκκλησία για να λειτουργηθούν. Στη Χώρα στην εκκλησία των Αγίων Πάντων στολίζεται ένα μεγάλο κλωνί ελιά με κατασκευές από βάγια ( σταυρουδάκια σε διάφορα σχήματα, αλογάκια, δακτυλίδια κ.τ.λ.). και μετά το πέρας της λειτουργίας γίνεται περιφορά της εικόνας του Βαϊοφόρου και του στολισμένου κλωνιού της ελιάς σε όλο το χωριό. Όταν επιστρέψει η πομπή στην εκκλησία, οι πιστοί παίρνουν τα βάγινα στολίδια και κλωνάρια από την ελιά.

Εικόνα

Στο Μοναστήρι της Χοζοβιώτισσας ακολουθείται η ίδια διαδικασία με τη συμμετοχή ντόπιων και παραθεριστών στο στολισμό του Επιταφίου. Μετά την ακολουθία των Ωρών και της Αποκαθηλώσεως παρατίθεται νηστίσιμο γεύμα στους επισκέπτες αποτελούμενο από χαλβά, ελιές, φρούτα και ταχινόσουπα. Μετά το γεύμα και προς το μεσημέρι, ψέλνονται τα Εγκώμια και γίνεται η περιφορά του Επιταφίου μέσα στους χώρους της Μονής. Το βράδυ γίνεται σ' όλα τα χωριά η περιφορά του Επιταφίου με τη συμμετοχή πλήθους κόσμου. Κατά της περιφορά καίνε στους δρόμους φωτιές και ανάβουν δάδες ενώ συγχρόνως κτυπούν πένθιμα οι καμπάνες όλων των Εκκλησιών. Χαρακτηριστική είναι η μυρωδιά που αναδύεται από τα ντόπια αρωματικά άγρια βότανα που έχουν σκορπιστεί στους δρόμους(αργιανές και φλασκομηλιές). Μετά το τέλος της περιφοράς μπροστά στην πόρτα της Εκκλησίας, οι άντρες σηκώνουν στους ώμους τους τον Επιτάφιο και περνάει από κάτω όλος ο κόσμος και μπαίνει στην Εκκλησία. Το Μεγάλο Σάββατο κάθε σπίτι ετοιμάζει το σφαχτό «ρίφι ή αρνί», όπου κατά το παλαιό έθιμο ψήνεται στο φούρνο μέσα σε ταψιά -; παλαιότερα σε πήλινες λεκάνες (Λακανίδι) -, το οποίο το έχουν γεμίσει με ρύζι και διάφορα άλλα μυρωδικά. Αρνί ή ρίφι στη σούβλα δεν συνηθίζεται στην Αμοργό. Χαρακτηριστική η μυρωδιά του δεντρολίβανου τον οποίον βάζουν γύρω από το ψητό μέσα στο ταψί. Παλαιότερα υπήρχαν και άναβαν φούρνοι σε κάθε σπίτι όπου έκαιγαν με κλαδιά και βέβαια η μυρωδιά αλλά και η γεύση ήταν διαφορετικές. Σήμερα διατηρούνται ελάχιστοι τέτοιοι φούρνοι.



Στην Αμοργό η εορτή του Πάσχα διαρκεί μια εβδομάδα δηλαδή μέχρι την επόμενη Κυριακή του Θωμά. Την Κυριακή του Πάσχα κτυπούν οι καμπάνες όλων των Εκκλησιών χαρμόσυνα και μετά το μεσημέρι αρκετός κόσμος πηγαίνει στο Μοναστήρι της Χοζοβιώτισσας, από εκεί παίρνουν την εικόνα της Παναγίας συνοδευόμενη από την εικόνα του Αγίου Γεωργίου, τα λάβαρα της Αναστάσεως και τα εξαπτέρυγα και πεζή ανεβαίνουν το μονοπάτι προς την Χώρα. Στην είσοδο του χωριού (περιοχή Καλογερικού) περιμένει πολύς κόσμος μαζί με τους Ιερείς, εκεί γίνεται η υποδοχή των εικόνων και όλοι μαζί πηγαίνουν στο Ναό του Φωτοδότη Χριστού -Μετόχι της Ιεράς Μονής- όπου γίνεται ο εσπερινός της Αγάπης και στο τέλος μοιράζονται κόκκινα αυγά. Το πρωί της ίδιας μέρας πάλι από την Ιερά Μονή φεύγουν άλλες εικόνες προς την περιοχή της Αιγιάλης, από όπου έχουν έρθει νωρίτερα κάτοικοι της περιοχής μετά από πεζοπορία 4 ωρών για να τις παραλάβουν . Για όλη την εβδομάδα της Διακαινησίμου οι εικόνες περιφέρονται σ'; όλα τα χωριά του νησιού με συνοδεία ντόπιων κατοίκων και ξένων παραθεριστών. Αυτή η περιφορά είναι ως εξής: Δευτέρα του Πάσχα Από το Ναό του Φωτοδότη Χριστού στον Ιερό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου στη Χώρα. Τρίτη του Πάσχα το πρωί στις 6 φεύγουν οι εικόνες για τον Άγιο Γεώργιο Βαλσαμίτη -;μετόχι της Ιεράς Μονής- σε απόσταση 6 χλμ από την Χώρα. Συγκεντρώνεται κόσμος από τα Κατάπολα και από τα χωριά της Κάτω Μεριάς, όπου μετά την λειτουργία και την προσφορά πασχαλινών εδεσμάτων η εικόνα της Παναγίας με όλων τον κόσμο συνοδευόμενη πηγαίνει στα Κατάπολα κάνοντας στάση σε μάντρα και προσφέρεται στον κόσμο φρέσκο τυρί και μυζήθρα μετά από παράκληση που γίνεται για τους κτηνοτρόφους και τους κατοίκους της περιοχής.. Κάποιες άλλες πάνε προς τα χωριά της Κάτω Μεριάς (Καμάρι, Βρούτση, Αρκεσίνη, Κολοφάνα). Τετάρτη του Πάσχα συνεχίζονται οι περιφορές των εικόνων σε διάφορους ναούς των Καταπόλων, της περιοχής της Κάτω Μεριάς και της Αιγιάλης. Πέμπτη του Πάσχα. Οι εικόνες που είναι στα Κατάπολα από την Τρίτη το μεσημέρι αναχωρούν με συνοδεία κόσμου και ψάλλοντας αναστάσιμους ύμνους ανηφορίζουν προς τη Χώρα. Η είσοδος των εικόνων στο χωριό συνοδεύεται από κωδωνοκρουσίες όλων των Εκκλησιών, από το θυμίαμα που προσφέρουν οι νοικοκυρές από την πόρτα κάθε σπιτιού και από τα αρωματικά βότανα που είναι στρωμένα στους δρόμους σου προσφέρουν θρησκευτικό δέος και ανάσταση ψυχής. Η πομπή φθάνει στον πανάρχαιο ναό της Ζωοδόχου Πηγής, εκεί γίνεται ο Εσπερινός, εφόσον είναι και ο εορτάζων Ναός και το πρωί η θεία Λειτουργία. Σάββατο του Πάσχα έρχονται οι εικόνες και πάλι στο Μητροπολιτικό Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου γίνεται εσπερινός και παραμένουν εκεί μέχρι την Κυριακή του Πάσχα όπου κατά τις 11 μετά την θεία λειτουργία έρχονται και οι υπόλοιπες εικόνες με συνοδεία Ιερέων και κόσμου από τα χωριά της Κάτω Μεριάς. Το μεσημέρι γύρω στις 2 γίνεται Εσπερινός, στη συνέχεια όλος ο κόσμος ψάλλοντας ύμνους αναστάσιμους και κρατώντας ανοιξιάτικα λουλούδια και οι Ιερείς με τις εικόνες στα χέρια τους αναχωρούν για το Μοναστήρι οδοιπορικώς. Μετά από πορεία μιας ώρας η πομπή φθάνει στο Μοναστήρι (μπροβάλισμα) όπου από το μεσημέρι έχουν φθάσει και οι υπόλοιπες εικόνες από την Αιγιάλη συνοδευόμενες κι αυτές από πιστούς σε μια πορεία 4-5 ωρών μέσα από βουνοπλαγιές και μάντρες. Οι καμπάνες της Μονής υποδέχονται την Κυρά Παναγιά και καθώς ο κόσμος ανεβαίνει τα 400 περίπου σκαλιά και αφού στην είσοδο της Μονής γίνει μια μικρή τελετή υποδοχής και παράκλησης εισέρχονται όλοι πια στη Μονή όπου γίνεται κατανυκτικός Εσπερινός και μοιράζονται αυγά, τυριά και διάφορα άλλα γλυκίσματα.

Στην Τήνο την Μεγάλη Παρασκευή, οι ενορίες των χωριών και της πόλης συναγωνίζονται ποιος θα στολίσει τον καλύτερο επιτάφιο το πρωί της Μ. Παρασκευής. Τον στολίζουν κορίτσια με βιολέτες κυρίως ενώ δεν ζυγώνουν παντρεμένες γυναίκες στη διαδικασία αυτή. Νωρίς το απόγευμα συνηθίζεται από τους κατοίκους να τους «γυρίζουν» όλους για να δουν ποιος είναι ο πιο όμορφος, ενώ περνούν από κάτω τρεις φορές για το καλό.

Το βράδυ και μετά το τέλος της ακολουθίας αρχίζει η περιφορά των επιταφίων με πρώτα τα εξαπτέρυγα, το σταυρό και τα φαναράκια και μετά ο επιτάφιος, ο ιερέας και ο κόσμος με αναμμένα κεριά. Η θρησκευτική αυτή πομπή σταματά συχνά στα δρομάκια της πόλης ή των χωριών και γίνονται δεήσεις. Παντού υπάρχουν αναμμένα κεράκια και λιβάνι ενώ οι πιστοί πετάνε λουλούδια στον επιτάφιο σε όλη τη διαδρομή του. Όλοι οι επιτάφιοι της πόλης στο τέλος της διαδρομής τους συναντιόνται στην εξέδρα της παραλίας όπου γίνεται δέηση και στη συνέχεια οι επιτάφιοι όλοι επιστρέφουν στις ενορίες τους όπου λίγο πριν εισέλθουν στο ναό, σηκώνονται από πιστούς ψηλά και περνάει από κάτω το εκκλησίασμα για ευλογία. Μετά το τέλος της ακολουθίας παρέες πιστών γυρίζουν όλη τη νύχτα εκτός της πόλης ανάβοντας τα καντήλια στα ξωκλήσια, ψάλλοντας τους ύμνους της ημέρας και προσπαθώντας να ανάψουν τα πιο πολλά καντήλια για το καλό της ημέρας. Το πρωί του Μ. Σαββάτου γίνεται η πρώτη ανάσταση και όταν ο παπάς πει το «Ανάστα ο Θεός κρίναι την γην» σκορπίζονται μονόφυλλα σε όλη την εκκλησία ενώ οι πιστοί προσπαθούν να πιάσουν ένα στον αέρα και να το βάλλουν στο πορτοφόλι τους για να το έχουν πάντα γεμάτο με λεφτά(τύχη) Στο βράδυ στην Αναστάσιμη ακολουθία το χαρακτηριστικό είναι ότι στο Ιερό Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας (Παναγία) μοιράζονται κεριά και κόκκινα αυγά σε όλους τους πιστούς, ενώ την ώρα της Ανάστασης το πανδαιμόνιο δεν περιγράφεται μια και ακούγονται τα βαρελότα, τα βεγγαλικά και οι ονομαστές τριμπονιές(πιστολιές) ιδιαίτερα στα χωριά των Έξω μερών όπως λέγονται στην Τήνο. Χαρακτηριστικό επίσης θεωρείται το ότι για τις επόμενες σαράντα ημέρες οι Τηνιακοί «ανασταίνουν»όπως συνηθίζεται να λένε όλα τα ξωκλήσια. Γίνεται δηλαδή η Αναστάσιμη λειτουργία σε κάθε ναό του νησιού συνοδευόμενη με το απαραίτητο αναστάσιμο κέρασμα. Τη Δευτέρα του Πάσχα πηγαίνουν όλοι στην εξοχή να «μαραντήσουν» όπως λέγεται όπως ακριβώς τη Καθαρή Δευτέρα. Συγκεκριμένα στο χωριό Κτικάδος γίνεται η γιορτή της αγάπης όπου όλο το χωριό και όσοι άλλοι προσέλθουν τρώνε σε κοινό τραπέζι πληρωμένα από το ταμείο της εκκλησίας του χωριού. Μοιράζονται άσπρα κεριά που ανάβονται τότε από την λαμπάδα του ιερέα και μνημονεύονται στην εκκλησία όλοι οι πεθαμένοι Κτικαδιανοί από εκατονταετίας και εδώ.

 Εικόνα

Στην Ίο την Μ. Παρασκευή κατά την περιφορά των δύο επιταφίων των Ενοριών του νησιού, τα Εγκώμια ψέλνονται από χορωδίες γυναικών και κοριτσιών ενώ μετά την αποκαθήλωση οι νέοι του νησιού παίζουν ένα παιχνίδι με μικρές σιδερένιες κόκκινες και πράσινες μπάλες χωρισμένοι σε δύο ομάδες. Το παιχνίδι μοιάζει με το γαλλικό πατάνγκ. Το Σάββατο του Λαζάρου οι φούρνοι φτιάχνουν σταφιδόψωμα σε σχήμα ανθρώπου τα λεγόμενα Λαζαράκια. Ο πολιτιστικός Σύλλογος Ίου «η Φοινίκη» αναβιώνει μια εβδομάδα μετά το Πάσχα το έθιμο της «κούνιας» όπου παλαιότερα την άνοιξη οι νέοι της Ίου μαζεύονταν στις γειτονιές της Χώρας, έφτιαχναν κούνιες όπου τα νεαρά κορίτσια κουνιούνταν και τραγουδούσαν ερωτικά τραγούδια. Παρόμοιο έθιμο υπάρχει στην Κύθνο αυτό της "Κούνιας". Την Κυριακή του Πάσχα, στην πλατεία του νησιού, στήνεται μία κούνια, στην οποία κουνιούνται αγόρια και κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές στολές. Αυτός ή αυτή που θα κουνήσει κάποιον, δεσμεύεται ενώπιον Θεού και ανθρώπων για γάμο. Το βράδυ του Μ. Σαββάτου επικρατεί το έθιμο του "συχώριου", δηλαδή όλοι όσοι έχουν πεθαμένους συγγενείς φέρνουν στην εκκλησία ψητά, κρασί και ψωμί, τα οποία έχει "διαβάσει" ο παπάς, τα προσφέρουν στους επισκέπτες και στους κατοίκους του νησιού.

Στην Πάρο ο ταξιδιώτης θα έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει το πανελλαδικά μοναδικό έθιμο της αναπαράστασης των Παθών κατά την περιφορά του Επιταφίου στην Μάρπησσα, Μάρμαρα, Πρόδρομο, Λεύκες και Άσπρο Χωριό, καθώς κατά την διάρκειά της, γίνονται δεκαπέντε περίπου στάσεις, ζωντανές εικόνες των Παθών: 


Σε κάθε στάση φωτίζεται και ένα σημείο του βουνού, όπου τα παιδιά ντυμένα Ρωμαίοι στρατιώτες ή μαθητές του Χριστού, αναπαριστούν σκηνές από την είσοδο στα Ιεροσόλυμα, την προσευχή στο Όρος των Ελαιών, τον «Μυστικό Δείπνο», το Μαρτύριο της Σταύρωσης και τα μεσάνυκτα του Μ. Σαββάτου, το νησί γεμίζει από φώτα και τον θόρυβο των αμέτρητων πυροτεχνημάτων καθώς γίνεται αναπαράσταση της Ανάστασης. Την Κυριακή του Πάσχα επικρατεί το έθιμο «το κάψιμο του Εβραίου» και «το Πάσχα της Αγάπης» όπου σε πολλά σημεία γίνονται εκδηλώσεις με προσφορά κρασιού και φαγητού. Και εδώ υπάρχει το έθιμο και τα τραγούδια της ¨Κούνιας».

Εικόνα

Στην Σύρο, το Πάσχα γιορτάζεται με ιδιαίτερη Αίγλη. Οι δύο Θρησκευτικές της κοινότητες, η Ορθόδοξη και η Καθολική, γιορτάζουν συγχρόνως, με αγάπη κατάνυξη και αμοιβαίο σεβασμό τις Άγιες Μέρες του Πάσχα. Οι Κυκλάδες είναι η μοναδική ίσως περιοχή του κόσμου όπου οι Καθολικοί γιορτάζουν το Πάσχα τους μαζί με τους Ορθόδοξους. Στην Σύρο μπορεί κάποιος να παρακολουθήσει τις θρησκευτικές τελετές της Μ. Εβδομάδας καθώς και τον εορτασμό του Πάσχα, στις ορθόδοξες και καθολικές ενορίες τόσο στην Ερμούπολη όσο και στις εξοχές (Ποσειδωνία, Πισκοπιό, Βάρη, Κίνι κλπ.). Την Μεγάλη Παρασκευή ολόκληρο το νησί βγαίνει από τα σπίτια και ακολουθούν τους Επιτάφιους που ξεκινούν από κάθε μικρή ή μεγάλη εκκλησία, είτε Ορθοδόξων, είτε Καθολικών. Η λιτανεία των επιταφίων πραγματοποιείται με μεγάλη ευλάβεια. Οι Επιτάφιοι των Καθολικών στην Άνω Σύρο ξεκινούν από τον Ναό του Αγίου Γεωργίου και περνούν από τα ολοφώτιστα σοκάκια του οικισμού. Στην Ερμούπολη ο επιτάφιος των Καθολικών ξεκινάει από τον ιερό Ναό Ευαγγελιστών και επιστρέφει μέσω της παράκτιας οδού. Οι 4 επιτάφιοι των Ορθοδόξων ενοριών της Ερμούπολης, περιφέρονται και συναντιούνται στην Πλατεία Μιαούλη Κεντρική πλατεία της πόλης μπροστά στο μεγαλεπήβολο κτήριο του Δημαρχείου, έργο του Ερνέστο Τσίλλερ, όπου γίνεται κατανυκτική δέηση και ψέλνονται τροπάρια της Μ. Παρασκευής από την χορωδία του Αγίου Νικολάου και Ιεροψάλτες. Το βράδυ στην Ανάσταση οι κάτοικοι της Σύρου μεταφέρουν το Χριστός Ανέστη σε κάθε σπίτι με το ΆΓΙΟ ΦΩΣ και στον ομώνυμο λόφο του Ναού της Αναστάσεως γίνεται ένα μοναδικό «γλέντι» με πυροτεχνήματα και βαρελότα. Μετά τη λειτουργία της Ανάστασης τη νύχτα και τα χαρμόσυνα "Χριστός Ανέστη", οι Καθολικοί κάνουν την περιφορά αγάλματος του Κυρίου τοποθετημένου σε χρυσό κουβούκλιο, ανοιχτό στις τέσσερις πλευρές και καλυμμένου με βιολέτες, λεμονανθούς και πασχαλιές. Ακολουθούν πολύχρωμα λάβαρα των αδελφοτήτων.

Στην Σίφνο όλη την ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ παίζουν και εδώ το παραδοσιακό παιχνίδι "Τσούνια". Μέχρι την Κυριακή Βαΐων όλο το νησί είναι σε πλήρη δραστηριότητα. "Άσπρισμα και βαψίματα σπιτιών, εκκλησιών καταστημάτων, και αρμοί σε όλα τα πλακόστρωτα, σοκκάκια και αυλές του νησιού. Σε κεντρικές πλατείες ο Πολιτιστικός Σύλλογος Σίφνου οργανώνει παρέες εθελοντών για τους αρμούς των πλακόστρωτων." Οι κάτοικοι δεμένοι με τις γευστικές παραδόσεις του νησιού και γνωστοί «καλοφαγάδες» ασχολούνται ιδιαίτερα όλη την πασχαλινή περίοδο με την παρασκευή των "πουλιών της Λαμπρής" (παραδοσιακά γλυκίσματα σε σχήματα ζώων ή αντικειμένων), την Μ. Πέμπτη με το βάψιμο κόκκινων αυγών και το Μ. Σάββατο ετοιμάζουν το πασχαλιάτικο μενού αποτελούμενο από το παραδοσιακό ""μαστέλο""(αρνί ή κατσίκι πλυμένο με κρασί και ψημένο σε παραδοσιακούς ξυλόφουρνους μέσα στο ομώνυμο πήλινο σκεύος) και του παραδοσιακού γλυκού: Μελόπιτα (με φρέσκια αθοτύρα και σιφνέικο θυμαρίσιο μέλι)" Την Κυριακή Του Πάσχα και πριν το φαγητό κάνουν την Δεύτερη Ανάσταση στην "Ιερά Μονή Βρύσης" και το βράδυ «Το Κάψιμο του Ιούδα» στην κεντρική πλατεία της Απολλωνίας ή του Αρτεμώνα από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Σίφνου.
 
 Εικόνα

Στη Φολέγανδρο το Πάσχα γιορτάζεται με την τριήμερη περιφορά της εικόνας της Παναγίας, όπου κάθε σπίτι υποδέχεται την πομπή με κεράσματα και τα βράδια στήνονται γλέντια και χοροί

πηγή