Με αφορμή την ιστορική λειτουργία του ερχόμενου Σαββάτου 28-5-2001 στην ανακαινισμένη πρόσφατα, μαρτυρική εκκλησία της Παναγίας Εισοδίων, των Αλατσάτων Μικράς Ασίας, στην οποία θα χοροστατήσει ο Παναγιώτατος Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ Βαρθολομαίος!!!
Πριν από έναν χρόνο, τον Μάϊο του προηγουμένου έτους, μας ήρθε η πολύ ευχάριστη είδηση για την οριστική πλέον σωτηρία του ναού των Εισοδίων της Θεοτόκου στα Αλάτσατα της Ερυθραίας Μικράς Ασίας! Η γνωστή σε πάρα πολλούς Νεοερυθραιώτες Αλατσατιανή Παναγιά, η μητρόπολη των Αλατσάτων, ανακηρύχθηκε επισήμως ως ιστορικό μνημείο της Τουρκίας, έπαψε να λειτουργεί σαν τζαμί και επισκευάστηκε με ταχείς ρυθμούς, αποκαλύπτοντας τα κρυμμένα μυστικά της!
Η εκκλησιά αυτή ήταν η πρώτη από τις τρεις μεγάλες εκκλησιές των Αλατσάτων. Χτίστηκε στη σημερινή της μορφή το 1833, με ντόπια λευκή πέτρα, μετά την πυρπόληση του προηγούμενου μικρού ναού το 1821, ως αντίποινα για την επανάσταση των Ελλήνων. Πρόκειται για μια πολύ χαρακτηριστική εκκλησιά της ύστερης Τουρκοκρατίας, σημαντικό έργο του περίφημου Σμυρνιοτηνιακού μάστορα Στράτου Καλονάρη, ο οποίος εργάστηκε μαζί με το γιο του Μανόλη στις Κυκλάδες και στην περιοχή της Σμύρνης, χτίζοντας πολλούς ναούς (Παναγία της Τήνου, Βαγγελίστρα του Τσεσμέ, Παναγιά της Κάτω Παναγιάς, Παναγιά Βουρλιώτισσα κλπ).
Σημαντικές αλατσατιανές παραδόσεις σχετικές με το κτίσιμο του ναού διασώθηκαν μέχρι σήμερα από Αλατσατιανούς πρόσφυγες της Νέας Ερυθραίας. Τις κολόνες του ναού, λέει η Ευανθία Τζανή, τις ηύρανε στον πάτο της θάλασσας, πολύ μακριά από τα Αλάτσατα, κοντά στα Ντεμερτζιλιά, και τις έβγαλαν νησιώτες βουτηχτάδες. Ήταν πανάλαφρες σαν μπαμπάκι, γιατί βοηθούσε η Παναγιά στην ανέλκυση και τη μεταφορά τους. Επίσης άλλα μάρμαρα έφεραν από τις αρχαιότητες του Λυθριού και τα μουλάρια, λέει, πήγαιναν μοναχά τους στον τόπο για το φόρτωμα, χωρίς ν’ αγκομαχούνε με το βαρύτατο φορτίο τους. Η ίδια περιέγραφε με θαυμαστό τρόπο πώς ο Τουρκολιάς έκοψε τα κοντά σκοινιά με τη σουλτανική βούλα, που του είχαν δώσει ως δείγμα των διαστάσεων του ναού, και τα μάτισε με άλλα μακρύτερα σκοινιά, χωρίς να επηρεάσει τις σουλτανικές σφραγίδες! Έτσι μεγάλωσε κατά πολύ τις διαστάσεις του ναού!
«Αλάκερο φέσι γιομάτο χρυσές λίρες και μαλαματικά» έστειλαν οι Αλατσατιανοί στην Ιταλία, για να τα χύσουν οι μαστόροι μέσα στο μέταλλο της καμπάνας που παρήγγειλαν για την Παναγιά, για να ‘ναι γλυκόλαλη και ν’ ακούγεται ίσαμε την Αγριλιά, το Ρεΐσντερέ και τα Λίτζια κι ακόμα μακρύτερα, σαν χτυπά, όπως έχει καταγραφεί από την αλησμόνητη Κλεονίκη Τζοανάκη!
Το έξοχο κι εντυπωσιακό τέμπλο του ναού, από τα ωραιότερα στο είδος του, σε ρυθμό νεοκλασικό, φιλοτεχνήθηκε σε τηνιακό μάρμαρο το 1873-74, από τον Τηνιακό μαρμαρά Ιωάννη Χαλαπά, πατέρα του περίφημου γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά και στοίχισε 750 ...χρυσές λίρες. Οι Χαλεπάδες με το συνεργείο τους είχαν δουλέψει σε πολλές εκκλησίες τις Ερυθραίας και της Ιωνίας, μα δυστυχώς το μόνο άρτια σωζόμενο έργο τους στη Μικρασία είναι το τέμπλο της Αλατσατιανής Παναγιάς.
Ο ναός κατέστη το εκκλησιαστικό, κοινοτικό και εθνικό κέντρο της ερυθραιώτικης πόλης. Στο πανηγύρι της Μεσοσπορίτισσας (21 Νοεμβρίου) έσπευδαν χιλιάδες προσκυνητές από ολόκληρη την Ερυθραία, τη Χίο και από τα χωριά της Σμύρνης ακόμη!
Οι περιπέτειες του ναού από το 1922 είναι πολλές. Εκείνον τον καταραμένο Σεπτέμβρη του ’22, η Παναγιά έγινε για 15-20 μέρες ο Γολγοθάς των Αλατσατιανών και των Ρεϊσντεριανών. Χιλιάδες γυναικόπαιδα αναζήτησαν σωτηρία μέσα στην εκκλησιά, πριν... διωχτούν για πάντα από τον τόπο τους. Κάθε βράδυ Τούρκοι στρατιώτες ξεδιάλεγαν τις ωραιότερες κοπέλες και τις βίαζαν μέσα στο ιερό, μπροστά στα μάτια όλων των άλλων. Όσες αντιστέκονταν, σφάζονταν επί τόπου, ενώ άλλες απαγόμενες κάθε νύχτα, εξαφανίζονταν μυστηριωδώς. Στο πηγάδι πίσω από το ιερό του ναού δεκάδες Αλατσατιανές έπεσαν και πνίγηκαν, οι μεν για να μην υποστούν το βιασμό και οι δε επειδή βιάστηκαν. Το πηγάδι από τότε σφραγίστηκε και δεν ξαναλειτούργησε!
Οι Τούρκοι από την Κρήτη, την Ανατολική Μακεδονία και τη Βοσνία, οι οποίοι ήρθαν πρόσφυγες στα Αλάτσατα, γκρέμισαν τις άλλες δυο εκκλησίες (Αγία Τριάδα κι Άγιο Κωνσταντίνο) και πούλησαν τα οικοδομικά υλικά τους. Επειδή όμως δεν υπήρχε στα Αλάτσατα μεγάλο τζαμί, αφού το κατοικούσαν 10-13.000 Έλληνες κι ελάχιστοι Τούρκοι, μετέτρεψαν το έτος 1938 την εκκλησία των Εισοδίων, που βρίσκεται στο κέντρο σχεδόν της πόλης, σε τέμενος, για να εξυπηρετούνται οι λιγοστοί νέοι κάτοικοι. Κατεδάφισαν επίσης όλα τα κοινοτικά κτίρια που υπήρχαν ολόγυρα στον περίβολο (καμπαναριό, δημογεροντία, επιτροπείο, Σχολή Αλατσάτων κλπ) και δημιούργησαν στο δυτικό περίστωο πολλά μικρά καταστήματα, που με τα νοίκια τους συντηρούσαν το τζαμί. Μετέφεραν την κεντρική είσοδο στο βόρειο τοίχο του ναού και το 1953 προσέθεσαν στη βορειοδυτική γωνία του ναού ένα μιναρέ. Τα ασπρόμαυρα βολάκια της δυτικής αυλής, με τα υπέροχα γεωμετρικά σχήματα και το δικέφαλο αετό (έργα νησιωτών μαστόρων το 1833-1838), διατηρήθηκαν σε αρκετά καλή κατάσταση, αλλά τα τελευταία χρόνια είχαν φθαρεί επικίνδυνα.
Στο εσωτερικό του ο ναός υπέστη μικρές σχετικά αλλαγές. Το ιερό έγινε αποθήκη. Όλες οι φορητές εικόνες καταστράφηκαν και όσες υπήρχαν πάνω στο μαρμάρινο τέμπλο καλύφθηκαν με φρικώδη χρώματα, κόκκινα και πράσινα. Τα μεγάλα μαρμάρινα εικονοστάσια και οι κίονες του κυρίως ναού βάφτηκαν με πράσινες και γκρίζες λαδομπογιές. Οι νέοι χρήστες έσπασαν τις γλυπτές μορφές των αγγέλων κι ασβέστωσαν τα χριστιανικά σύμβολα (σταυρούς, χριστογράμματα, δισκοπότηρο κλπ.) στο τέμπλο. Στο νότιο τοίχο του ναού δημιουργήθηκε το μιχράμπ (το μουσουλμανικό ιερό), με κατεύθυνση προς τη Μέκκα!
Ας σημειωθεί ότι από τις 69 ενοριακές εκκλησίες και τα 254 παρεκκλήσια που υπήρχαν ως το 1922 στην ιωνική Ερυθραία, παραμένουν όρθιες σήμερα μόνο 5 όλες κι όλες: ο Άη-Χαράλαμπος του Τσεσμέ (‘’πολιτιστικό’’ κέντρο), η Παναγιά η Γουρνά στην Αγιά-Παρασκευή (τζαμί), ο Άη-Γιώργης στον Γκιούλμπαξε (τζαμί), ο Άης Γιώργης ο Αρφανός στα Βουρλά (αποθήκη) και η Αλατσατιανή Παναγιά, που τις ξεπερνά όλες στη λαμπρότητα και στην καλλιτεχνία!
Αυτό που θα αντικρίσει ο σημερινός επισκέπτης της Παναγιάς μας δεν έχει παρά μόνο μικρή σχέση μ’ εκείνο που θα έβλεπε μέχρι πριν από ένα χρόνο! Σήμερα ο ναός κυριολεκτικά λάμπει, αποκαλυμμένος σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια!
Απομακρύνθηκαν όλα ...τα μαγαζιά και οι ψευτοκατασκευές που τα εξυπηρετούσαν. Αναδείχθηκε όλη η δυτική πλευρά του ναού στην αρχική της κατάσταση. Αποκαλύφθηκαν σχεδόν όλες οι εικόνες στο ανώτερο τμήμα του τέμπλου. Νεοαναγεννησιακής τεχνοτροπίας, είναι έργα του διάσημου Καλυμνιού αγιογράφου Σακελλάρη Μαγκλή, ο οποίος αγιογράφησε πολλές εκκλησίες της Δυτικής Ερυθραίας και των νησιών. Ξεχωρίζουν για την ωραία τους τέχνη οι τρεις Εβραίοι Πατριάρχες Αβραάμ, Ισαάκ και Ιακώβ, πάνω από την ωραία πύλη, πλαισιωμένοι από τις προτομές των Δώδεκα Αποστόλων μέσα σε μετάλλια! Μόνη παραφωνία – και πολύ έντονη μάλιστα – αποτελεί ένα φαντεζί χρυσομουσταρδί χρώμα, με το οποίο έβαψαν πολλά σημεία του τέμπλου. Είναι χρώμα άκομψο, σκληρό και παλιότερα φαίνεται ότι δεν υπήρχε ούτε σ’ αυτή την απόχρωση ούτε και στο βαθμό που χρησιμοποιήθηκε κατά την επανακατασκευή.
Οι εργασίες ολοκληρώθηκαν και τώρα πλέον έχουμε τη μεγάλη, ανείπωτη και ανεκτίμητη χαρά, να επισκεπτόμαστε και να θαυμάζουμε την όμορφη Ερυθραιώτικη εκκλησιά! Και το ερχόμενο Σαββάτο φθάνουμε στο αποκορύφωμα! Μετά από συνεννοήσεις με το Οικουμενικό μας Πατριαρχείο, προγραμματίστηκε να γίνει η λαμπρή αυτή λειτουργία στην Παναγιά, μνημόσυνο στους σφαγμένους Ερυθραιώτες και στους πρόσφυγες που επέζησαν, αλλά δεν ξαναείδαν τη γενέθλια γη τους!!!
Ένα μεγάλο ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ στον κ.Δημήτριο Θωμαδάκη που με τόσο κόπο συγκέντρωσε και μοιράστηκε μαζί μας αυτές τις σημαντικές πληροφορίες!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου